UyğurlarGöytürk imperiyası dağıldıqdan sonra Qultuq Bilgə Kül xaqan 744-cü ildə Uyğur xaqanlığının əsası qoymuşdur. Çin Xalq Respublikasında yaşayan türk xalqı, dilləri Altay dilləri ailəsinin Türk dili qrupuna aiddir və islam dininə sitayiş edirlər. 842-ci ildə Qırğız tayfalarının üsyanı nəticəsində süqut etmişdir.[mənbə göstərin]

Uyğurlar
Ümumi sayı
28.000.000
Yaşadığı ərazilər
Çin ÇXR 23.000.000 (2010)
Səudiyyə Ərəbistanı Səudiyyə Ərəbistanı 800 000 (2012)
Özbəkistan Özbəkistan 600 000 (2012)
Qazaxıstan Qazaxıstan 400 000-650 000 (2000)
ABŞ ABŞ 450 000 (2010)
Türkiyə Türkiyə 300 000 (1995)
Hindistan Hindistan 350 000 (2010)
Qırğızıstan Qırğızıstan 98 000 (2001)
Dili

Uyğur dili

Dini

İslam (əsasən sünnisufi)

Mənşəyi
Türk
Qohum xalqlar

Özbəklər

Çin mənbələrində müxtəlif şəkillərdə (hoei-ho, vei-ho və s.) rastlaşan uyğur adının mənası 974-cü ilə aid Çincə bir əsərdə "şahin sürətilə dolaşan və hücum edən" kimi göstərilib. Amma türk tarixçilər bunun doğru olmadığını, uyğur adının uy (əqrəba, müttəfiq) və gur ifadələrinin birləşməsindən yarandığını deyirlər. Bu baxımdan tarixdə ortaya çıxan "on uyğur" adının "on müttəfiq" mənasında işlədilməsi ehtimalına üstünlük verilir. Bəzi mənbələrdə isə uyğur kəlməsi təqib edən, izləyən kimi göstərilir.

Tarixi

 
Uyğur Xaqanlığı

Doğu (şərqi) Türküstan dedikdə Rusiya Federasiyasından sonra Türk Dünyasının assimilyasiyaya məruz qalmış bir parçası, eli, obası başa düşülür. Çin əsarəti altında olan türk ərazilərində yaşayan türk boylarından ən çox saylıları uyğur, qazax, qırğız, salar türkləri, sarı uyğurlar və tatarlar sayılır. Çinin 52 əsas etnosdan təşkil edilməsi dövlətin Konstitusiyasında əks olunub.

ÇXR-də türk xalqları Şərqi Türküstan — Uyğur muxtar rayonunda və Qansu əyalətində yaşayırlar. SUMR-da başlıca olaraq uyğurlar, qazaxlar, qırğızlar, sarı uyğurlar və tatarlar məskunlaşıblar. Uyğur muxtar rayonunda qazaxlara məxsus muxtar vilayət, qırğızlara məxsus muxtar qəza da mövcuddur. Eləcə də Uyğur muxtar bölgəsində xalxa-monqollara məxsus muxtar vilayət və qəza, dunqallara məxsus muxtar qəza da var. Qansu əyalətində isə Salar türklərinə məxsus və tibetlilərlə birgə 3 muxtar qəza mövcuddur. Çində türk xalqları digər bölgələrdə, xüsusilə Daxili Monqolustan muxtar bölgəsi və Tibet Muxtar Bölgəsində də ən qədim dövrlərdən indiyədək yaşamaqdadırlar. .

Qalereya

Sayı

  • Uyğurların məskunlaşdıqları ölkələrin əksəriyyətində ölkə əhalisinin etnik tərkibi haqqında məlumatlar ya yox deyiləcək qədər azdır (Türkiyə, Özbəkistan, Türkmənistan, Pakistan, Səudiyyə Ərəbistanı və s. ölkələr) ya da ki, xeyli ölçüdə təhrif olunduqdan sonra (Rusiya FR , Çin XR və s. ölkələr) dünya ictimaiyyətinə təqdim olunduğu üçün uyğurların saylarına dair əminliklə söylənilə biləcək rəqəmlər qətiyyən olmadığı kimi ehtimallar irəli sürməkdə olduqca çətindir, ancaq onların sayının minimum həddini ehtimal etmək mümkündür . Beləliklə ayrı-ayrı ölkələrin rəsmi rəqəmlərinə dayanaraq ehtimal etmək olarki 2012-ci ilin əvvəlində dünyada ən azı 11 milyon uyğur türkü yaşamaqdadır və onların 93%-ə qədəri Çin XR vətəndaşlarıdır, ancaq daimi olaraq Çində yaşayan və ya bu ölkənin təhlükəsizlik orqanları tərəfindən təqib olunaraq xarici ölkələrdə sığınacaq tapmış uyğur qaçqınlarının sayı dəqiq məlum deyildir.
  • Bununla belə məlumatlarına əsasən 2010-cu ilin sonu etibarilə dünyada yaşayan uyğurların ümumi sayı 28 milyon nəfərdir . Onun 20 milyonu Çində, 1 milyonu isə əsasən Qazağıstan, Özbəkistan və Qırğızıstanda, qismən Tacikistan, Əfqanıstan, Pakistan, Səudiyyə Ərəbistanı, Rusiya, Türkiyə, Türkmənistan, MisirMonqolustanda, az saylı diasporlar şəklində isə Avstraliyada, Yaponiyada, Kanadada, ABŞ-də, Albaniyada, Almaniyada, Norveçdə, İsveçdə, Niderlandda, Avstriyada, Belçikada, Danimarkada, Finlandiyada, Böyük Britaniya Krallığında, Fransadaİsveçrədə yaşayırlar.

Çində

Çin-də rəsmi siyahıya almalarda Uyğurların sayı
Siyahıya alma tarixi Uyğurların sayı
1953 3,640,125
1964 3,996,311
1982 5,986,869
1990 7,214,431
2000 8,399,393

Özbəkistanda

Özbəkistandakı Uyğur Mədəniyyət Mərkəzinin iddiasına əsasən 2004-cü ilə olan qeyri-rəsmi təxminə görə bu ölkədə 200,000 nəfər uyğur yaşadığı ehtimal olunur.

Monqolustanda

Əfqanıstanda

Əsasən Əfqanıstanın Bədəxşan vilayətində (vilayət əhalisini əsasən özbəklər və taciklər, az sayda qırğızlar və uyğurlar təşkil edir) məskunlşamışdırlar. Sayları təxminən 3,000 nəfərdir.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. 中华人民共和国国家统计局: 2015-09-24 at the Wayback Machine
  2. The World Uyghur Congress : 2014-08-19 at the Wayback Machine
  3. Агентство Республики Казахстан по статистике: 2013-06-03 at the Wayback Machine
  4. Национальный статистический комитет Кыргызской Республики: 2013-11-13 at the Wayback Machine
  5. 2009-10-07 at the Wayback Machine yoxlanılıb : 24.08.2010
  6. Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" - Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года : 2013-12-04 at the Wayback Machine
  7. . 2016-03-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 iyul, 2015..
  8. Сайти расмии Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон: 2017-01-13 at the Wayback Machine
  9. Population statistics of Eastern Europe: 2012-05-26 at Archive.today
  10. (az.). www.anl.az. () tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyun 2023.
  11. The World Uyghur Congress : 2016-08-19 at the Wayback Machine
  12. UNPO : 2020-04-11 at the Wayback Machine
  13. . 2011-12-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-17.
  14. . 2011-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-23.
  15. Taklamakan Uyghur Publishing home page : 2022-03-28 at the Wayback Machine
  16. . 2011-11-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-18.
  17. (PDF). 2021-08-30 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-18.
  18. China.org.cn : 2022-03-18 at the Wayback Machine
  19. Uyghur American Association (UAA) — Uyghur Human Rights Project : 2014-08-13 at the Wayback Machine…Published in 08/4/2004
  20. The Migration Review Tribunal (the MRT) and the Refugee Review Tribunal : 2011-06-01 at the Wayback Machine
  21. Ethnologue.com : 2009-01-16 at the Wayback Machine
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023