Ləzgilər - Haqqinda Melumat

Ləzgilər
ləzg. Лезгияр, Лекьер
	Hacı Davud
Ümumi sayı
	886 600
Yaşadığı ərazilər
Dili
	Ləzgi dili
Dini
	İslam (Sünnə)
Daxildir
	Ləzgi xalqlar
Mənşəyi
	Qafqaz Albanları
Qohum xalqlar
	Çeçen-Dağıstan xalqları

Ləzgilər (ləzg. лезгияр, лекьер) — əsasən Azərbaycanın şimal-şərqini əhatə edən və Dağıstanın cənub-şərqində yaşayan Qafqaz xalqlarından biri.

Ləzgilərin çoxu islam dininin sünni məzhəbinə etiqad edir. Antropoloji cəhətdən Qafqaz irqinə aiddirlər. Ləzgi dilində danışırlar.

Mədəniyyət

Ləzgilərin mədəniyyəti İslam dininə, Ləzgival əxlaq qaydalarına, Ləzgi soylara (sixil) və Ləzgi dilinin istifadəsinə əsaslanır. Ləzgilərin mədəniyyəti, digər Dağıstan xalqlarında olduğu kimi suvarar (adətlər) və İslamdan ibarətdir. Ən önəmli bayramları Ramazan və Qurban bayramlarıdır.

Ləzgival

Əsas məqalə: Ləzgival

Ləzgilərin qeyrət, əxlaq və ədəb anlayışlarına Ləzgival deyilir. Ləzgival heç kim tərəfindən yazılmamış, ləzgilərin arasında öz-özünə formalaşmış yüksək əxlaq və davranış qaydalarıdır. Uşaqlıqdan bəri cəmiyyətin hər bir üzvünün həyatının bütün sahələrini əhatə edər. Ləzgival, valideynlər və ləzgi cəmiyyəti tərəfindən nəsildən nəsilə ötürülən əxlaq, şərəf və davranış qaydaların bütünüdür. Bu əxlaqi və etik davranışlar cəmiyyətdə ləzgi qadının namus və şərəfini qorumağa yönəlikdir.

Din

Ləzgi müridlər Qazi Muhamməd Ştulvi ilə 1930-cu ildə Stalinin hakimiyyətinə və ateist siyasətinə qarşı üsyan edirlər.

Ləzgi bayrağı

Əsas məqalə: Müridizm

Ləzgilər İslam dininin Sünni etiqatın Şafii məzhəbinə aiddirlər. XIX əsrdə ləzgilərin şeyxi Məhəmməd Kuravi Çar Rusiyası ilə mübarizə üçün ləzgilərin arasında müridizm hərəkətını başladır, daha sonra bu hərəkata digər Dağıstan xalqları da qoşulur, şeyxin tələbələri arasında ən tanınmışı Şeyx Şamildir.Qafqaz müharibəsindən sonra Çar Rusiyası müridizmə qadağa qoyur, lakin Qafqaz-Rus anlaşmasına əsasən məscidlər fəaliyyətinə davam edə bilirlər. 27 aprel 1930-cu ildə ləzgilər Qazı Məhəmməd Ştulvinin başçılığı altında sovet hakimiyyətinə qarşı üsyan qaldırırlar, lakin 1930-cu ilin noyabrın 29-da bütün üsyançılar edam edilir, məscidlər bağlanır, Quran oxumaq qadağan edilir, dini xadimlər və ailələri isə sürgün edilir. Beləliklə, İslamın təsiri ləzgilərin arasında xeyli azaldılır, lakin 10 il sonra 1940-cı ildə ləzgilər yenidən sürgün edilir, artıq Stalin tərəfindən Mərkəzi Asiyaya. İslamın təbliğinə və Qazı Məhəmməd Xuluxvi, Kiri Buba, Qazı Məhəmməd Ştulvi kimi xalq qəhrəmanlarının adlarının çəkilməsinə belə tamamilə qadağa qoyulur.

Dil

Əsas məqalə: Ləzgi dili

Ləzgi dili Qafqaz dilləri ailəsinin Çeçen-Dağıstan dilləri qolunun Ləzgi dilləri yarımqrupuna daxildir. 1928-ci ilə kimi Ləzgi dili üçün ərəb qrafikalı əlifbadan istifadə olunub, 1928–1938-ci illərdə latın qrafikalı əlifbadan, 1938-ci ildən başlayaraq isə kiril əlifbasından istifadə edilir. Dünyada Ləzgi dilində 776 min nəfər danışır. Son illərdə yeni nəsil arasında Ləzgicə bilənlərin sayı azaldıqdan UNESCO Ləzgi dilinin yox olma təhlükəsinin olduğundan xəbərdar etdi.

Ləzgi uşağların arasında Ləzgi dilini **sərbəst danışanların faizi** (3-5 yaş arası)
2000	2005	2010	2015	2020
98,72 %	87,26 %	48,25 %	39,22 %	28,79 %

Ləzgi soylar

Əsas məqalə: Ləzgi soylar

Ləzgi soyu (Sixil) — Ləzgilərin müasir soyadlardan öncə istafadə ettikləri qədim soy isimləri, hələdə Ləzgilərin arasında istifadə olunur. Bir Ləzgi soyu təqribən 40-50 ailədən ibarətdir. Çar Rusiyası gələndən sonra ləzgilərə Magomedov, Axmedov kimi soy isimlər verildi. Amma bəzən çar hakimiyyətinin gəlişindən sonra da soyad əvəzinə ləzgilər soylardan istifadə etməyə davam edirdilər. Məsələn, məşhur ləzgilərdən: Kiri Buba - Axmedov yerinə Kiri, Stal Süleyman - Xasanbekov yerinə Stalari, Ştul Muhamməd - Ramazanov yerinə Ştulari.

Məskunlaşma

Ləzgiların əhali artış dinamikası
İl	1897	1926	1937	1939	1959	1970	1979	1989	2000	2010	2021
Dağıstan	95 262	93 049	101 789	100 417	114 210	170 494	202 854	257 270	411 535 (2002 г.)	473 722	488 608
Azərbaycan	63 670	69 363	104 789	111 666	98 211	137 250	158 057	171 395	178 000 (1999 г.)	180 300 (2009 г.)	167,570 (2019 г.)
Umumi	159 213	134 529	206 487	220 969	223 129	323 829	382 611	466 006	589 535	654 022	656 178

NOT: Son 10 ildə Ləzgi əhalinin azalmasın səbəbi, uşaqların az doğulması, gənclərin gec evlənməsi, eləcə də iqtisadi səbəblərlə başqa ölkələrə köçüb orda assimilyasiya olmalarıdır.

**Doğumun ümumi əmsalı**
1989	2002	2010	2015	2020	2023
5.5	3.5	2.7	2.5	1.7	1.5

NOT: Əhalinin sayısını eyni qalmağı üçün ümumi nəsilvermə əmsal ən az 2.2 olması mütləqdir, lakin az saylı xalqlar üçün bu əmsal ən az 3.5 olması vacibdir.

Azərbaycan

Dil

**Ana dili və sərbəst danışdığı dil** (**2009)**
Etnik qrup	Sayı	Ləzgi dili ana dili saymayan	Ləzgi dili sərbəst danışan	Azərbaycan dili sərbəst danışan	Rus dili sərbəst danışan
	180 300	9.10%	91.70%	96.30%	23.70%

**Ana dili və sərbəst danışdığı dil** (**2019)**
Etnik qrup	Sayı	Ləzgi dili ana dili saymayan	Ləzgi dili sərbəst danışan	Azərbaycan dili sərbəst danışan	Rus dili sərbəst danışan
	167 600	24.90%	85.20%	96.10%	38.90%

NOT: Son 10 ildə (2009-2019) Ləzgilərin umumi sayı 9.2% azalıb, Ləzgicəni öz ana dili hesab edənlər 15% azalıb, eyni zamanda rusca danışanlar 15,2% faiz çoxalıb.

Ərazi yerləşimi

Rayon	1939-cu il		1959-cu il		1970-ci il		1979-cu il		1999-cu il		2009-cu il
Rayon	Əhali	%	Əhali	%	Əhali	%	Əhali	%	Əhali	%	Əhali	%
Azərbaycan üzrə	111 666	3.60%	98 211	2.66%	137 250	2.68%	158 057	2.62%	178 021	2.24%	210 312	2.32%
Qusar	47 415	88.9%	37 585	86.6%	55 164	87.7%	59 325	87.9%	73 278	90.7%	86 600	92.6%
Bakı	7 142	1.2%	6 913	1.1%	12 462	1.5%	16 096	1.6%	26 145	1.5%	24 868	1.2%
Xaçmaz	8 489	15.8%	…	…	1	0.0%	…	…		0%	24 688	0%
Qəbələ	2 401	7.4%	…	…	…	…	…	…		0.%	16 020	0.25%
Quba		7.3%	…	…		0%	…	…		0.0%	8 952	0.01%
İsmayıllı		6.0%	…	…		0%		0.0%		0.0%	8 079	0.0%
Oğuz	300	9.8%		0.11%		0%		0%		0.0%	4 731	0.0%
Göyçay	6 683	3.8%	4 038	%	3 308	%		0%		0.0%	396	0.%

Azərbaycanda ləzgilər respublikanın 20-dən çox rayonunda, həmçinin Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Mingəçevir, Göyçay və başqa şəhərlərində yaşayırlar. Quba, Qusar, Xaçmaz, İsmayıllı, Qəbələ, Şəki, Qax və Oğuz ləzgilərin yığcam yaşadıqları rayonlardır.

Ləzgilər Azərbaycan əhalisinin 2,0%-ni təşkil edir (2009). 30-cu illərdə məktəblərdə ana dilinin keçilməsinə baxmayaraq, 1936-cı ildən ləzgi dilində dərslərin keçilməsi ləğv edilmişdir. Bu, ləzgilərin assimilyasiya prosesini gücləndirmiş, xalqı yoxa çıxmaq təhlükəsi qarşısında qoymuşdur. 1993-cü ildən başlayaraq Azərbaycanda ləzgi dilində dərsliklər çap edilir. Hazırda 94 məktəbdə (891 sinif) ləzgi dilində dərslər keçirilir. Həmin məktəblərdə 15 000-ə yaxın şagird təhsil alır. Ləzgilərin sıx yaşadığı Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonunun sənayesinin əsasını yüngül və yeyinti sənayesi təşkil edir. Başlıca olaraq meyvə-tərəvəz, şərab və süd məhsulları emal edilir. Rayonun kənd yerlərində xalçaçılıq ənənəvi sənətkarlıq növü kimi inkişaf etməkdədir. Qafqazın qədim xalqlarından olan ləzgilər bu bölgənin iqtisadi inkişafında mühüm rol oynayırlar.

Dağıstan

Ləzgilər Dağıstan əhalisinin 13,3%-ni təşkil edir.

Tanınmış şəxsiyyətlər

Tarixi şəxsiyyətlər

İmam Hacı Davud Müşkürvi (1680–1735) — Şimali Qafqazın birinci imamı, Şirvanda Səfəvilərə üsyan qaldırıb teokratik dövlət qurmaq istəyən hərbi xadim.
İmam Qazi Muhamməd — müridizmin ardıcılı, din xadimi.
Abrek Buba Kirivi— Çar rejiminə və həmçinin yerli zülmkarlara qarşı mübarizə aparmış məşhur abrek,.
Abrek Əli Hilivi — 1837-ci ildə baş vermiş Quba ü syanının rəhbərlərindən biri.
İmam Mushab-Əli Kuzunvi — imam və Azərbaycanın bolşeviklər tərəfindən işğalına qarşı müqavimət göstərənlərdən biri.
Bəybala bəy Sultanov — Rusiya imperiyası II Dövlət Dumasının Müsəlman fraksiyasının üzvü.
İbrahim bəy Heydərov — 1918–1919-cu illərdə Şimali Qafqaz Dağlı Respublikasında Nəqliyyat, Poçt və Teleqraf naziri, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində isə Yollar naziri olub.
Həsənəli xan Dağıstani — ləzgi mənşəli Səfəvi məmuru.
Səfi xan Ləzgi — 17-ci əsrdə Səfəvi dövlətində məmur.
Aslan xan Dağıstani — XVIII əsrin əvvəllərində Səfəvi məmuru. Şah Hüseynin (1694-1722) dövründə Kuhgiluyə (1702–1708) və Astarabad bəylərbəyi.
Lütfəli xan Dağıstani — yüksək rütbəli Səfəvi hərbi komandiri və ləzgi mənşəli məmur.
Məhəmmədəli xan — ləzgi əsilli Səfəvi dövlət məmuru və hərbi komandir.

Hərbçilər

Tehran Mənsimov — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin (XTQ) polkovniki
Yaşar Aydəmirov — Azərbaycanlı hərbçi, general-leytenant.
Mahmud Əbilov — hərbi xadim, general-mayor
Şair Ramaldanov — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Hərbi Akademiyasının təlim-tədris hissəsinin sabiq rəisi və akademiyanın sabiq rəis müavini, ASQ-nin ehtiyatda olan polkovniki.
Abbas İsrafilov - Sovet İttifaq Qəhrəmanı
Çingiz Qurbanov — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı
Nuran Mirzəyev — İkinci Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı
Sərhəd Zöhrabbəyov — "Azərbaycan bayrağı" ordeni ilə təltif edilmiş, baş leytenant, Bərdə hərbi batalyonunun ilk Qərargah rəisi, 1992-ci ildə şəhid olub.
Samir Kaçayev — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, heykəltaraş. 2016-cı il Aprel döyüşləri şəhidi.
Əmiraslan Xeyirbəyov — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri. 2016-cı il Aprel döyüşləri şəhidi.
Ümüd Xəncəlov — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, Vətən müharibəsinin şəhidi.
Etibar Şirinov (şəhid) — İkinci Qarabağ Vətən Müharibəsi şəhidi
Malik Xeyirbəyov — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, Vətən müharibəsinin şəhidi.
Sənan Zamanov — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin mayoru, Vətən müharibəsi şəhidi
Ramil Balabəyov — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, Vətən müharibəsi şəhidi.
Elvin Abdurahmanov — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin giziri, Vətən müharibəsi şəhidi.
— Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Polkovniki , ikinci Qarabağ müharibəsi veteranı
Babək Ramaldanov — İkinci Qarabağ müharibəsi Şəhidi

İdmançılar

İkram Ələsgərov — UFC döyüşçüsü.
Əmrə Bəlözoğlu — Ləzgi əsilli keçmiş türkiyəli futbolçu
Elmar Baxşiyev — Qəbələ FK nin Baş Məşqçisi
Renat Dadaşov - Ləzgi əsilli Azərbaycan milli futbolçusu
Rüfət Dadaşov - Ləzgi əsilli keçmiş Azərbaycan milli futbolçusu
Nazim Hüseynov — Cüdo üzrə 1992-ci il Olimpiya çempionu
Şahrudin Məhəmmədəliyev — Ləzgi Əsilli Azərbaycan Milli Yığma və Adana Dəmirsporun Qapıçısı
Fəridə Əzizova — Azərbaycanlı taekvondoçu.
Namiq Ələsgərov — Misli Premyer Liqasında çıxış edən Sabahın futbolçusu
Vahid Rəhimov — yunan-roma güləşçisi.
Əliəshab Səlimov — Boks üzrə Avropa və Dünya çempionu.
Naviddin Sırxayev — futbolçu.
Əli Hacıbəyov - Futbolçu
Rahid Əmirquliyev — Futbolçu.
Rasim Ramaldanov — Futbolçu.
Bədavi Hüseynov — Azərbaycanlı futbolçu, "Qarabağ FK"-nın mudaficisi
Rasim Tahirbəyov — "Anji"nin futbolçusu.
Sərdar Sərdarov — "Anji"nin futbolçusu.
Əbdürrəhim İsayev — Taekvondoçu,
Zaur Hacıbabayev — Qaydasız döyüş (MMA) üzrə Avropa, Asiya, Avrasiya və dünya çempionu

Şairlər

-şair
Mirzə Cəbrayıl - Şair
Mirzə Kərim - Şair
Abdulcəlil Xuluqvi - Şair
Fəqir (şair) - Şair
Əmirəli Tahircallı - Şair
Məhəmməd Məhəmmədoviç Hacıyev - Filoloq
Kasıb Abdullah - Şair
Mirzə Həsən Əlqədari — tarixçı-alim, şair
Süleyman Stalski — Şair
Asəf Mehman — Ləzgi şairi
Səid Koçxyurski — Ləzgi şairi, aşıq. Əsərlərini ləzgi və Azərbaycan dillərində yazmışdır.
Ləzgi Əhməd — XVIII əsr ləzgi əsilli Azərbaycan şairi.
Qotfrid Həsənov — Dağıstan Peşakar Musiqi Mədəniyyətinin Banisi
Nazim Axtınski — XVIII əsr ləzgi əsilli Azərbaycan şairi.
Qiyas Məcidov — Ləzgi yazıçı və dramaturqu.
Stal Sayad — ləzgi şair.
Yosuf Al-Lakzi—Tarix
Mamus Al-Lakzi—Tarix
Muhəmməd Əmin — Məşhur Şair , banisi hesab olunur
Sədaqət Kərimova — şairə

İş adamları

Seyfəddin Rüstəmov — əslən qusarlı Rusiyada milyardçıdır
Süleyman Kərimov — Rusiya parlamentində təmsil olunan milyardçıdır.

Digər

Eldar Əzizov — Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı.
Şair Alxasov — Qusar Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı.
Mehmet Rəcəb Pekər — Türkiyənin keçmiş baş naziri
Sergey Məlikov — Rusiya dövlət və hərbi lideri. Dağıstan Respublikasının Dövlət Başçısı
Najmudin Samurski - Dağıstanın Keçmiş Dövlət Xadimi və Məmur
Abutalıb Əbilov — Dağıstan Dövlət Universiteti Banisi
İdris Şamxalov — Dağıstanda ilk teatr qurucusu
Arif Mirzəquliyev — Ləzgi Əsilli Azərbaycan Aktyoru və Həkimi
Əkbər Fərzəliyev — Azərbaycan Kino Aktyoru və Hüquqşünas

Ləzgilərin soyqırımı

1918-ci ildə Ləzgi Digah kəndində baş verən soyqırımında erməni-daşnak dəstələri ayrı-ayrı mənbələrə və şahidlərə əsasən 12 minədək ləzgi, eləcə də 4 mindən çox azərbaycanlı və tat əhalini qətlə yetirmişdir. Təpədən-dırnağa kimi silahlanmış nizami qoşun hissələrinə qarşı igidliklə döyüşən yerli əhali həmin dövrdə işğalçıların 5 mindən çox əsgərini tələf etmişdir.

İstinadlar

Языки и общества/Энциклопедия. — ИЯ РАН, Москва, 2006. — С.253
. 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-02.
. 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-31.
. 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-02.
. 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-28.
. 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-28.
. 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-28.
. 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-28.
. 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-28.
. 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-28.
. 2022-05-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-28.
Халилрин Шамил. . АЛАМ (rus). 2020-04-20. 2023-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-13.
В. А. Тишков. . Росинформагротех. 2007. səh. 138.
. 8—11. Ди-Дик. 2000. səh. 36.
П.И. Пучков. (PDF). www.isras.ru. 2012-02-03 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2011-12-10.

Orijinal mətn (rus.)

Умеренный шафиитский мазхаб преобладает среди дагестанских народов (кроме ногайцев), его придерживаются чеченцы, большинство ингушей, большая часть живущих в России курдов (потомки выходцев из Армении и некоторое число потомков выходцев из Туркмении), небольшая группа обосновавшихся в России талышей.
Алкадари. "Асари-Дагестан". Цитата: "Один ученый-ширванец по имени Хас-Магомед-эфенди, выучившись наукам сначала у него, вернулся к себе, отправился в Ширване в селение под названием Кюрдамир к шейху Исмаил-эфенди, бывшему муршидом тариката накшбенди, выучился у него тарикату и был посвящен, а потом вторично прибыл в то селение (в Юхари-Яраг), но на этот раз он стал там муршидом тариката и стал ему обучать народ. Даже бывшего своего учителя явных наук, упомянутого Магомед-эфенди он обучил тарикату и дал ему инвеституру на наставничество".
. 2023-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-16.
Данные сводки Курахского РК ВКБ(б) в Дагобком партии
^{[ölü keçid]}
. БСЭ. 2012-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-12-07.
(PDF). 2011-08-05 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2021-06-16.
Суммарно согласно данным Ethnologue по Азербайджану и данным российской переписи. Отдельно эти числа отражены в преамбуле статьи (364000 и 402173)
. 2017-11-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-16.
В Европейской части Российской империи, а также в Сибири и Средней Азии переписью 1897 не зафиксировано носителей кюринского наречия, все они учтены только на территории Кавказа; так как административные границы губерний российской империи не совпадали с современными границами государств и регионов, из Кавказского макрорегиона учтены 2020-08-08 at the Wayback Machine (94 596), 2007-09-27 at the Wayback Machine (615), 2012-01-04 at the Wayback Machine (19) и 2012-01-04 at the Wayback Machine (18) области, 2020-09-24 at the Wayback Machine (14).
. «». 2012-01-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-07-06.
↑ Всесоюзная перепись населения 1937 года: общие итоги. Сборник документов и материалов. Институт российской истории РАН, «Российская политическая энциклопедия». 2007 ISBN 5-8243-0337-1
. «». 2012-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-06-04.
. «». 2012-01-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-06-04.
. «». 2012-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-06-04.
. «». 2012-01-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-06-04.
. «». 2009-09-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-06-04.
. «». 2011-06-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-06-04.
. 2020-04-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-12-16.
. 2022-12-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-01.
так как административные границы губерний российской империи не совпадали с современными границами государств, в качестве численности лезгин Азербайджана указана сумма по 2012-01-03 at the Wayback Machine (48 192 носителя кюринского наречия) и 2012-01-03 at the Wayback Machine (14 503 носителя кюринского наречия) губерниям, а также 2012-01-04 at the Wayback Machine Тифлисской губернии (975 носителей кюринского наречия); всего 63 670 носителя кюринского наречия.
. «». 2012-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-10-30.
Перепись 1926 года показывает неполные данные о лезгинах в Азербайджане. Согласно материалам этой переписи (Всесоюзная перепись населения 1926 года, т. 14, Закавказская СФСР, г. Москва, 1929) там было зафиксировано 47 тысяч нелезгин — носителей кюринского, то есть лезгинского языка, которые на самом деле являлись этническими лезгинами (об этом свидетельствуют данные по дайре Хазра, где проживают исключительно лезгины: 84 % были отмечены как тюрки с родным кюринским). Таким образом уточнённая численность лезгин в Азербайджане равнялась 69,3 тысячам в Азербайджане и 181,5 в СССР.
. «». 2012-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-10.
↑ . «». 2012-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-10.
. «». 2012-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-10.
. «». 2011-08-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-10.
. «». 2011-08-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-12-02.
↑ . 2012-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-02-04.
. «». 2012-02-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-05-22.. Лезгины учтены переписью в качестве носителей кюринского наречья.
. «». 2011-05-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-03-21.
. «». 2012-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-12-18.
. «». 2012-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-11-10.
. «». 2012-01-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-11-10.
. «». 2011-06-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-11-10.
. www.demoscope.ru. 2024-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-04-07.
↑ The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan : 2012-11-30 at the Wayback Machine---İn this and following table — everybody defermined nationality themself. Information on children are obtained from.
↑ Population statistics of Eastern Europe (pop-stat.mashke.org) : 2012-02-07 at the Wayback Machine
↑ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi: 2012-05-12 at the Wayback Machine---Siyahıyaalınmalar zamanı sorğu olunan hər bir şəxs milliyyətini özü müəyyən edir. Uşaqların milliyyəti valideynlərin dediklərinə əsasən yazılır. + Əhalinin sərbəst danışdığı dillər üzrə məlumatlar müvafiq millətlər üzrə 3 və yuxarı yaşlı əhaliyə nisbətən faizlə verilmişdir.
↑ Azərbaycan Respublikası əhalisinin siyahıyaalınması, 2009-cu il. XIX cild:Əhalinin milli mənsubiyyətinə, yaşına, ana dili və sərbəst danışdığı digər dillərə görə bölgüsü. — 2011
↑ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi: Statistik Göstəriciləri 2012: ^{[ölü keçid]}
↑ United Nations Statistics Division, Demographic Statistics: 2018-11-01 at the Wayback Machine
Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: 2018-10-16 at the Wayback Machine — yoxlanılıb: 21.04.2018
2018-10-16 at the Wayback Machine // Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, Д.Д. 966–1001 ("Национальный состав населения по СССР, республикам, областям, районам"), Д.Д. 256–427 (табл. 26 "Национальный состав населения районов, районных центров, городов и крупных сельских населенных пунктов") — yoxlanılıb: 21.04.2018
Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: 2018-10-16 at the Wayback Machine — yoxlanılıb: 21.04.2018
Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: 2018-10-16 at the Wayback Machine — yoxlanılıb: 21.04.2018
Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: 2018-10-16 at the Wayback Machine — yoxlanılıb: 21.04.2018
2017-11-16 at the Wayback Machine: 2015-06-27 at Archive.today — yoxlanılıb: 21.04.2018
2017-11-16 at the Wayback Machine: 2012-02-07 at the Wayback Machine — yoxlanılıb: 21.04.2018
↑ . 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-02-02.
2022-09-11 at the Wayback Machine — Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi
. 2012-02-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-16.
2020-05-13 at the Wayback Machine: 2012-10-18 at the Wayback Machine
. Quba Soyqırımı Memorial Kompleksi (rus). 2020-12-15. 2024-04-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-04-06.

Xarici keçidlər

2017-06-19 at the Wayback Machine
2016-10-06 at the Wayback Machine

Həmçinin bax

Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

Sitat səhvi: " q " adlı qrup üçün <ref> teqləri mövcuddur, lakin müvafiq <references group="q"/> teq tapılmadı

[1] Языки и общества/Энциклопедия. — ИЯ РАН, Москва, 2006. — С.253

[2] . 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-02.

[3] . 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-31.

[4] . 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-02.

[5] . 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-28.

[6] . 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-28.

[7] . 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-28.

[8] . 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-28.

[9] . 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-28.

[10] . 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-28.

[11] . 2022-05-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-28.

[12] Халилрин Шамил. . АЛАМ (rus). 2020-04-20. 2023-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-13.

[13] В. А. Тишков. . Росинформагротех. 2007. səh. 138.

[14] . 8—11. Ди-Дик. 2000. səh. 36.

[15] П.И. Пучков. (PDF). www.isras.ru. 2012-02-03 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2011-12-10.

Orijinal mətn (rus.)

Умеренный шафиитский мазхаб преобладает среди дагестанских народов (кроме ногайцев), его придерживаются чеченцы, большинство ингушей, большая часть живущих в России курдов (потомки выходцев из Армении и некоторое число потомков выходцев из Туркмении), небольшая группа обосновавшихся в России талышей.

[16] Алкадари. "Асари-Дагестан". Цитата: "Один ученый-ширванец по имени Хас-Магомед-эфенди, выучившись наукам сначала у него, вернулся к себе, отправился в Ширване в селение под названием Кюрдамир к шейху Исмаил-эфенди, бывшему муршидом тариката накшбенди, выучился у него тарикату и был посвящен, а потом вторично прибыл в то селение (в Юхари-Яраг), но на этот раз он стал там муршидом тариката и стал ему обучать народ. Даже бывшего своего учителя явных наук, упомянутого Магомед-эфенди он обучил тарикату и дал ему инвеституру на наставничество".

[17] . 2023-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-16.

[18] Данные сводки Курахского РК ВКБ(б) в Дагобком партии

[19] {[ölü keçid]}

[20] . БСЭ. 2012-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-12-07.

[21] (PDF). 2011-08-05 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2021-06-16.

[22] Суммарно согласно данным Ethnologue по Азербайджану и данным российской переписи. Отдельно эти числа отражены в преамбуле статьи (364000 и 402173)

[23] . 2017-11-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-16.

[24] В Европейской части Российской империи, а также в Сибири и Средней Азии переписью 1897 не зафиксировано носителей кюринского наречия, все они учтены только на территории Кавказа; так как административные границы губерний российской империи не совпадали с современными границами государств и регионов, из Кавказского макрорегиона учтены 2020-08-08 at the Wayback Machine (94 596), 2007-09-27 at the Wayback Machine (615), 2012-01-04 at the Wayback Machine (19) и 2012-01-04 at the Wayback Machine (18) области, 2020-09-24 at the Wayback Machine (14).

[перепись1926-25] . «». 2012-01-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-07-06.

[census1937-26] Всесоюзная перепись населения 1937 года: общие итоги. Сборник документов и материалов. Институт российской истории РАН, «Российская политическая энциклопедия». 2007 ISBN 5-8243-0337-1

[27] . «». 2012-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-06-04.

[28] . «». 2012-01-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-06-04.

[29] . «». 2012-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-06-04.

[30] . «». 2012-01-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-06-04.

[31] . «». 2009-09-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-06-04.

[32] . «». 2011-06-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-06-04.

[Nac_total_2010-33] . 2020-04-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-12-16.

[Nac_total_2021-34] . 2022-12-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-01.

[35] так как административные границы губерний российской империи не совпадали с современными границами государств, в качестве численности лезгин Азербайджана указана сумма по 2012-01-03 at the Wayback Machine (48 192 носителя кюринского наречия) и 2012-01-03 at the Wayback Machine (14 503 носителя кюринского наречия) губерниям, а также 2012-01-04 at the Wayback Machine Тифлисской губернии (975 носителей кюринского наречия); всего 63 670 носителя кюринского наречия.

[36] . «». 2012-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-10-30.

[37] Перепись 1926 года показывает неполные данные о лезгинах в Азербайджане. Согласно материалам этой переписи (Всесоюзная перепись населения 1926 года, т. 14, Закавказская СФСР, г. Москва, 1929) там было зафиксировано 47 тысяч нелезгин — носителей кюринского, то есть лезгинского языка, которые на самом деле являлись этническими лезгинами (об этом свидетельствуют данные по дайре Хазра, где проживают исключительно лезгины: 84 % были отмечены как тюрки с родным кюринским). Таким образом уточнённая численность лезгин в Азербайджане равнялась 69,3 тысячам в Азербайджане и 181,5 в СССР.

[38] . «». 2012-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-10.

[«Демоскоп»-39] . «». 2012-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-10.

[40] . «». 2012-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-10.

[41] . «». 2011-08-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-10.

[42] . «». 2011-08-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-12-02.

[Azer2009-43] . 2012-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-02-04.

[перепись1897-44] . «». 2012-02-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-05-22.. Лезгины учтены переписью в качестве носителей кюринского наречья.

[45] . «». 2011-05-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-03-21.

[46] . «». 2012-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-12-18.

[47] . «». 2012-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-11-10.

[48] . «». 2012-01-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-11-10.

[49] . «». 2011-06-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-11-10.

[50] . www.demoscope.ru. 2024-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-04-07.

[:0-51] The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan : 2012-11-30 at the Wayback Machine---İn this and following table — everybody defermined nationality themself. Information on children are obtained from.

[Ethnic_composition_of_Azerbaijan_2009-52] Population statistics of Eastern Europe (pop-stat.mashke.org) : 2012-02-07 at the Wayback Machine

[Əhalinin_milli_tərkibi_1926-2009_(əhalinin_siyahıyaalınmalarının_məlumatlarına_əsasən)_+_1.13._Əhalinin_ana_dili_və_sərbəst_danışdığı_dillərə_görə_bölgüsü_(2009-cu_il_əhalinin_siyahıyaalınmasının_məlumatlarına_əsasən)-53] Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi: 2012-05-12 at the Wayback Machine---Siyahıyaalınmalar zamanı sorğu olunan hər bir şəxs milliyyətini özü müəyyən edir. Uşaqların milliyyəti valideynlərin dediklərinə əsasən yazılır. + Əhalinin sərbəst danışdığı dillər üzrə məlumatlar müvafiq millətlər üzrə 3 və yuxarı yaşlı əhaliyə nisbətən faizlə verilmişdir.

[:1-54] Azərbaycan Respublikası əhalisinin siyahıyaalınması, 2009-cu il. XIX cild:Əhalinin milli mənsubiyyətinə, yaşına, ana dili və sərbəst danışdığı digər dillərə görə bölgüsü. — 2011

[Demoqrafik_göstəricilər-55] Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi: Statistik Göstəriciləri 2012: ^{[ölü keçid]}

[:2-56] United Nations Statistics Division, Demographic Statistics: 2018-11-01 at the Wayback Machine

[61] Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: 2018-10-16 at the Wayback Machine — yoxlanılıb: 21.04.2018

[62] 2018-10-16 at the Wayback Machine // Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, Д.Д. 966–1001 ("Национальный состав населения по СССР, республикам, областям, районам"), Д.Д. 256–427 (табл. 26 "Национальный состав населения районов, районных центров, городов и крупных сельских населенных пунктов") — yoxlanılıb: 21.04.2018

[63] Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: 2018-10-16 at the Wayback Machine — yoxlanılıb: 21.04.2018

[64] Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: 2018-10-16 at the Wayback Machine — yoxlanılıb: 21.04.2018

[65] Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: 2018-10-16 at the Wayback Machine — yoxlanılıb: 21.04.2018

[Ethnic_composition_of_Azerbaijan_by_1999_census-66] 2017-11-16 at the Wayback Machine: 2015-06-27 at Archive.today — yoxlanılıb: 21.04.2018

[Ethnic_composition_of_Azerbaijan_by_2009_census-67] 2017-11-16 at the Wayback Machine: 2012-02-07 at the Wayback Machine — yoxlanılıb: 21.04.2018

[samurpress.net-68] . 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-02-02.

[69] 2022-09-11 at the Wayback Machine — Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi

[70] . 2012-02-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-16.

[ЭтноЯз.2010-71] 2020-05-13 at the Wayback Machine: 2012-10-18 at the Wayback Machine

[72] . Quba Soyqırımı Memorial Kompleksi (rus). 2020-12-15. 2024-04-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-04-06.