Kadusilər

Kadusilər (q.yun. Καδούσιοι, lat. Cadusii, ingl. Kadousianerm. Katišk) — Atropatenada və eləcə də Qafqaz Albaniyası ərazisində yaşamış irandilli etnos. Kadusilər bugünkü talışların ulu əcdadları hesab edilir.Vasili Bartoldun dediyinə görə, kadusilər piyadə nizə ilə döyüşən xalqıdır. Kadusilər Paraxoafr dağların ətəyində yaşayırdılar.

Kadusilər
Kadusilər Henrix Kipertin xəritəsində
Dili

Kadus dili

İrqi
Avropoid
Daxildir
İrandilli xalqlar
Əhatə edir
Kadusiya, Kadusilərin qalası, Xaraks şəhəri, Atropatena, Baktriya, Xadisiya, İşquz
Mənşəyi
Skiflər, Kadisenlər, Gellər, Eftalitlər
Qohum xalqlar

Alanlar, Kaspilər, Massagetlər, Skiflər, Sarmatlar, Kimmerlər, Amardlar, Savromatlar, Aorslar, Saklar, Midiyalılar, Maqlar, Ariazantlar, Anariaklar, , Yueçji, Saspirlər, Toxarlar, Parflar

Tarixi

Qədim dövrlərdə müasir İranın şimal-qərbində və Azərbaycan torpaqlarının bir hissəsində kadusii adlanan bir xalq yaşayırdı. Tarixçilərin fikrincə, kadusilər İranın bölgələrindən biri olan Gilanın əsas əhalisini təmsil etməklə yanaşı, İran Azərbaycanında da yaşamışlar. Gilanın ilk sakinləri kadusilər tayfası olub, onların ərazisi [tr] kimi mifik padşahlarının iqamətgahı idi. Kadusilər Qarasuçay vadisində (Qaradağda) və Arazın cənub qoluna bitişik ərazilərdə yaşayırdılar. Bu torpaqlar Makedoniyalı İskəndərin ölümündən sonra yaranmış Atropatena dövlətinin tərkibində idi. Yüksək inkişaf etmiş kənd təsərrüfatı və çoxsaylı sənətkarlıq var idi. Atropatenanın Kralının mühüm hərbi dəstəyi kadusilər idi. Kiran hərbi qalalardan biri və Atropatenanın iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş bölgəsi idi.[en] kadusilərin haqqında bir neçə məlumatları toplamışdır: Parfiya dövrünün sonunda bu kiçik irandilli xalq Sincar dağlarında yaşayırdı, V əsrdə onlar hələ də bütpərəst idilər, VI əsrin əvvəllərində ərəblərlə düşmənçilik edirdilər, I Qubad dövründə Nüseybin şəhərinə hücum etdilər və 578-ci ildə Sasanilər imperiyasın ordusunda xristian kadişae qəbiləsi adı alında xatırlandırırlar.

Bir çox tarixçilər misal üçün: [ru]Bernştam A. N.,[tr]Fray R. N., [tr]Klyaştornı S. Q.,[ru]Minorski V. F., kadusiləri (kadisenlər) Avropa tarixçilərinin ağ hunlar adlandırdıqları eftalitlərə aid edirlər.Klyaştornı S. Q. öz yazılarında Ağ hunların irandilli olduğunu qeyd edirdi. Öz növbəsində, kadusilərlə eyniləşdirilən eftalitlər də massagetlərin tayfalarından biri idi.Massagetlər isə skif tayfası idilər.[ru] Massagetləri saklar kimi adlandırırdı.Əfrasiab isə qədim köçəri və yarı köçəri irandilli sakların ([ru]) hökmdarı idi.[en]Əfrasiabı mənşəcə skif hesab edirdi.Ernst Herzfeld onu kadusilərin hökmdarı Parsond ilə eyniləşdirdi.[tr] kadusiləri skif tayfasına aid edir. O həttda kadusilərin adını I Qubadın adından yaranmasını söyləyib.[ru] hesab edirdi ki, kadusii skiflərin başqa adıdır.[ru] və [ru] öz yazılarında kadusilərin skif mənşəyini qeyd etmişlər. İqor Dyakonov qeyd edirdi ki, kadusilər digər tayfalarla birlikdə əslində İskit çarlığının əhalisinin əsas hissəsini təşkil edirdilər.Corc Rolinson kadusiləri ari mənşəli bir tayfa hesab edirdi.Vasili Tatişev kadusiləri yunan nəslindən olan bir qəbilə kimi adlandırır. Tuallaqov A. A., [ru] ilə birlikdə kadusilərin (gellər) kimmer mənşəli olduğunu düşünür.[tr] kadusiləri midiyalılarla eyni mənşəli xalq hesab edirdi.Mose Canaşvilinin fikrincə, əvvəlki Midiya səltənətinə daxil olan kadusilər (kaspilərin, saqartların, gellərin və hirkanların qonşuları) gürcü mənbələrində gürcülərin əcdadları kimi adlandırırlır. Bəzi mənbələrdə qeyd olunur ki, [ru] toponimi də kadusilərin etnonimindən əmələ gəlmişdir.[ru] kadusilərin məlum adlarının iran mənşəyli olduğunu əsaslandırır və kadusilərin başçılarından birinin adını skif-sarmat adları ilə müqayisə edir. Daha sonra o yazır ki kadusiləri irandilli olublar və digər fikirlər əsassızdır və açıq-aydın yanlışdır. O həmçin kadusilərin və gellərin eyni tayfa olduğunu qeyd edir.İqrar Əliyevdə kadusilərin iran mənşəli olduğlarını təsdiq edir.[en] 1875-ci ildə kadusilərin haqqında "Kaspi" monoqrafiyasında Gilan və Deyləmdə yaşadığılarını göstərir. Onun dediyinə görə Gilanda Kadussera kəndi kadusilərin adından yaranıb. Patrokl kadusililəri Xəzərin qərb sahilində, dəniz sahili boyunca 5000 stadiya ərazidə yaşayan ən böyük tayfa kimi adlandırır. Bu onu deyir ki, kadusilərin adı bir sıra başqa tayfaların ümumi adı idi və hər halda, Plininin fikrincə, əvvəllər gellərin, həmçinin, bəlkə də, anariakların ümumi adı olub.

Əhəmənilər imperiyasından əvvəl

 
Skiflər indiki Azərbaycanın ərazisində

Kadusilər öz qonşuları ilə daim müharibə aparıblar. Əvvəlcə assuriyalılara tabe oldular, Diodorun mənbələrinə inansaq, onlar Midiya kralı Arteyin dövründə üsyan edənə qədər ən azı nominal olaraq Midiyaya tabe idilər. Ktesiy hekayəsində (hansınki Diodor qeyd etdi) müharibə hökmdarın adı Parsond olan güclü bir farsa etdiyi təhqirlə başladı. Təhqirdən sonra Parsond az güclə Kadusiyaya çəkildi və yerli kralın ən güclüsinə qoşuldu və bacısını ona ərə verdi. Bu zaman Midiyaya ən azı nominal tabe olan vilayət üsyan qaldırdı və Parsondu öz generalı seçərək ordusuna komandanlığı ona verdi. Onlara qarşı midiyalılar ən azı səkkiz yüz min nəfər silahlandırdılar (bunlar Ktesiyin verdiyi rəqəmlərdir, onlara etibar etmək olmaz). [ru] kadusiləri ələ keçirmək cəhdində uğursuz oldu və Parsond qalib gələndən sonra kral seçildi. Parsond, onun uzun hakimiyyəti dövründə, ondan sonra gələnlər kimi, Midiyaya davamlı basqınlar apararaq, Kadusiya ilə Midiya arasında əbədi düşmənçilik və müharibə vəziyyətinə səbəb oldu və bu, eramızdan əvvəl 559-cu ildə Midiyanın süqutuna qədər davam etdi. Bəzi alimlər Arteyi Herodotun Deyoku, ya da daha yaxşısı, Assuriya hegemonluğu zamanı əhəmiyyətli bir Midiya başçısı olan Daiukku ilə eyniləşdirirlər. Bu hekayədə maraqlı məqamlardan biri də budur ki, burada Ktesiy ilk olaraq kadusiləri xatırladır. Daha dəqiq görünən ([ru] hesabatında) Midiya krallığının sonlarına doğru Kadusilərin Midiyanın düşmənləri olan farslarla müttəfiq olaraq onun süqutunda mühüm rol oynamasıdır.

Kadusilər və farslar

Farslar əvvəlcə kadusilərlə çox çətinlik çəkirdilər; onlar dərhal Böyük Kirin sadiq müttəfiqləri oldular, əvvəlcə midiyalılara, sonra isə babillilərə qarşı idilər.Ksenofon bizə Kirin Tanaoksar (ehtimal ki, [ru]) adlı oğlunu Kadusiyaya satraplıq təyin etdiyini nəzərə alsaq, onların ittifaqı nominaldan daha çox olmuşdur. Lakin böyük Daranın dövründə farsların bölgəyə nəzarəti qismən uğursuzluğa düçar olmuşdu, çünki onların adları istər Herodotda, istərsə də imperiyanın tərkibində olan xalqların və ərazilərin siyahısında farsca yazılarda məlum deyil. Ulu padşah II Daranın oğlu [ru] üsyankar kadusilərə qarşı ekspedisiyaya rəhbərlik edirdi. Kirin ekspedisiyası uğurlu alındı, çünki üç ildən sonra kadusilər II Artakserksin bayrağı altında [ru] döyüşündə iştrak etdirdilər. Lakin onlarınr II Artakserksa itaətləri özünü çox gözlətmədi; 385 və 358-ci illərdə onların üsyanını görürük. Birinci üsyan Artakserksin başçılıq etdiyi böyük bir ordu tərəfindən məğlub edildi. Qələbədə əsas üsyançıları hiyləgərcəsinə aldadaraq şaha tabe edən padşahın müşaviri Tiribazın böyük rolu oldu. Bu kampaniyada fərqlənən başqa bir adam, ən parlaq fars generallarından biri olacaq [ru] idi.III Artakserksin hakimiyyəti dövründə 358-ci ildə baş vermiş toqquşma kadusilərlə farslar arasında son böyük toqquşma idi. Kadusilər imperiyanın son illərinə qədər itaətkar olaraq qaldılar. Bu müharibə ona görə mühüm idi ki, fars generalı Kodomanna kadusilərin lideri ilə təkbətək döyüşdə fərqlənmək imkanı verdi; onun taxta çıxmasına və hökmdar III Dara çevrilməsinə yol açan hərəkət oldu.

Makedoniyalı İskəndərin dövründə

 
e.ə. 1000

Şərqi Makedoniya işğalı zamanı kadusilər III Daranın sonuna qədər farslara sadiq qaldılar; Onların süvarilərinin hakkinda Qaqamelada İskəndərə qarşı döyüşməsi haqqında deyilir. Lakin sonda onları Aleksandırın generalı Parmenion tabe etdi. Sonrakı Şərq müharibələrində Aleksandırın və ya digər tərəfin müttəfiqləri kimi qeyd edilir. İsgəndər imperiyasının parçalanmasından sonra onlar Selevkilər imperiyasının tərkibinə daxil oldular; bu kontekstdə onların Misirlilərə qarşı Rafiya döyüşündə Selevkilər üçün döyüşmələri haqqında söyləlinilir və onların adları III Antioksun zamanında Aigiona, axeylərin yanına göndərildiyini xatırlanır. Lakin Romalıların Maqneziya sarsıdıcı qələbəsi Selevkilərin hakimiyyətinin dağılmasına və bütün şərq ərazilərinin itirilməsinə başladı. Bu andan etibarən, kadusilər tarixi haqqında çox az şey məlumdur; görünür ki, onlar parfiyalılar tərəfindən tabe edilmişlər. Onların müttəfiqləri kimi Mark Antoni eramızdan əvvəl 36-cı ildə onlarla görüşdü. e. onun Parfiya kampaniyası zamanı; və iki əsr sonra Roma imperatoru Karakalla 216-cı ildə kampaniyanı təkrarladı və Kadusilərlə də əlaqəyə olmağı qeyd edilir. 260-cı ildə Velenus adlı kadus lideri Sasani padşahı I Şapura yazdığı saxta məktub istisna olmaqla, bu, kadusilərin mövcud xalqlardan bəhs edən faktiki olaraq sonuncu mənbədir.

Yaşadıqları coğrafiya

Kadusilər Xəzər dənizinin cənub və cənub-qərb sahillərində, 39° və 37° şimal enlikləri arası, 48° və 50° şərq uzunluğu arası paralellərdə yaşayıblar. Bu bölgə təxminən, şimaldan indiki Azərbaycan Respublikası ərazisindən axan Kür çayından, indiki İran İslam Respublikası ərizində axan Səfidrud çayına qədər olan əraziləri əhatə edir. Bu mülahizəni irəli sürməyə əsas verən yeganə fakt isə Kadusi tayfasının yaşadığı ərazinin bir hissəsində hazırda talışların yaşamasıdır.

Hökmdarları

Mənbələr

  1. Corc Rolinson kadusiləri ari mənşəli bir tayfa hesab edirdi. // George Rawlinson. 2022-05-17 at the Wayback Machine — J. Murray, 1879. — 418 p.
  2. [en] kadusiləri Irandilli qəbilə kimi hesab edir // Michael G. Morony. 2022-05-17 at the Wayback Machine. — New Jersey: Princeton University Press, 2005. — p. 270. — 696 p. — ISBN 9781593333157.
  3. İ.M.Dyakonov qeyd edirdi ki, kadusilər digər tayfalarla birlikdə əslində İskit çarlığının əhalisinin əsas hissəsini təşkil edirdilər. // 2023-07-23 at the Wayback Machine / Тревер К. В. — Москва: Наука, 1956. — С. 281. — 488 с.
  4. William Smith kadusiləri skif tayfasına aid edir.
  5. [tr] kadusiləri eftalitlərin bir hissəsi kimi hesab edirdi. // Нина Викторовна Пигулевская. Сирийские источники по истории народов СССР. — Изд-во Академии наук СССР, 1941. — С. 48. — 188 с.
  6. Cook J. M. 2022-05-21 at the Wayback Machine. — London: Schocken Books, 1983–217 p. — 275 pages.
  7. Mary Renault. 2022-05-21 at the Wayback Machine. — New York City: Pantheon Books, 1972. — 43, 60, 73 p. — 436 pages.
  8. Heinrich Hübschmann. 2022-05-21 at the Wayback Machine, Volume 6, Part 1. —. Wiesbaden: Breitkopf & Härtel, 1897. — 519 p. — 575 pages.
  9. Joseph Marquart. 2023-07-23 at the Wayback Machine. — Leipzig: Dieterich, 1903. — 279–280 p. — 557 pages
  10. Gotthold Weil. 2022-05-21 at the Wayback Machine. — Berlin: G. Reimer, 1915–254 p. — 463 pages.
  11. Eliseus, Saint (Vardapet) (1982). 2022-05-21 at the Wayback Machine. London: Harvard University Press. p. 168. ISBN 978-0-674-40335-2.
  12. Nira Stone, Michael E. Stone. 2022-05-21 at the Wayback Machine. — Dublin: Chester Beatty Library, 2007–27 p.— 95 pages.
  13. Richard Nelson Frye. 2022-05-21 at the Wayback Machine. Shiraz: Asia Institute of Pahlavi University, 1976. — 102 p.
  14. Robert H. Hewsen. . p. 89–90
  15. Ghazar Parpetsi. 2022-05-21 at the Wayback Machine. Atlanta, Ga. : Scholars Press, 1991–121, 124–125, 129 p. — 304 pages
  16. . 2022-08-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-16.
  17. G. Asatrian, H. Borjian. Talish//Talish and the Talishis. Iran and the Caucasus, 2005, vol.9.1
  18. Ahmad Kasravi, Kārvand-e Kasravi, ed. Yahyā Dokā, Téhéran, 1973. с. 283–288
  19. Алиев И., Гошгарлы Г. Юго-Запад Прикаспия в древности и эпоху средневековья Толыши сядо, 1993. с. 4
  20. ↑ . . Archived from the original on 2015-10-04. İstifadə tarixi: 4 oktyabr 2015..
  21. Бартольд. В. В. Р 2022-11-09 at the Wayback Machine Москва: Наука, 1974. — 215 с.— 667 с.
  22. ……..кадусии граничат с мидийцами и матианами у подошвы Парахоафры. // 2023-07-23 at the Wayback Machine — М.: Высшая школа, 1985. — с. 109–303 с.
  23. Robert North — 2021-11-14 at the Wayback Machine Pontifical Biblical Institute, 1956–47 səh.
  24. İbrahimov B. İ. Orta əsr Kiran şəhəri / Pletneva S. A. — Bakı-Moskva, 2000. — S. 127. — 176 s. // Ибрагимов Б.И. 2023-07-23 at the Wayback Machine / Плетнева С.А.. — Баку-Москва, 2000. — С. 127. — 176 с.
  25. Michael G. Morony. 2022-04-02 at the Wayback Machine — New Jersey: Princeton University Press, 2005. — p. 270. — 696 p. — ISBN 9781593333157.
  26. Гаркавец А.Н. Кодекс Куманикус. Половецкие молитвы, гимны и загадки XIII–XIV веков. изд. 3-е, доработанный. – Алматы: Баур, 2014. – с. 7–8. — 106 с. — ISBN 978-601-80218-0-0.
  27. Nina Viktorovna Piqulevskaya. SSRİ xalqlarının tarixinə dair Suriya mənbələri. — Moskva: SSRİ EA-nın nəşriyyatı, 1941. — S. 48. — 170 s. // Нина Викторовна Пигулевская. 2021-12-28 at the Wayback Machine. — Москва: Изд-во Академии наук СССР, 1941. — С. 48. — 170 с.
  28. Bernştam A. N. Hunların tarixi oçerki / red. Dyakonov M. M. — Moskva: Leninqrad Dövlət Universitetinin nəşriyyatı. Universitet, 1951. — S. 184. — 254 s. // Бернштам А. Н. 2021-12-28 at the Wayback Machine / ред. М.М. Дьяконов. — Москва: Изд-во Ленинградского гос. университета, 1951. — С. 184. — 254 с.
  29. Josef Markwart. Ērānšahr nach der Geographie des Ps. Moses Xoranacʽi (1901) – S. 78.
  30. Riçard Nelson Fray. Qədim İran tarixi. — C. H. Beck, 1984. — С. 348. — 441 с. — ISBN 978-3-406-09397-5. // Richard Nelson Frye. 2021-12-30 at the Wayback Machine. — C. H. Beck, 1984. — p. 348. — 441 p. — ISBN 978-3-406-09397-5.
  31. Harmatta Janos. Chionitae, Euseni, Gelani // 2022-05-21 at the Wayback Machine. — Budapeşt: Akademiai Kiado, 1988. — S. 46–50. — 446 səh.
  32. Sergey Klyaştornı. "Strabon yolu" Böyük İpək Yolunun tərkib hissəsi kimi: Beynəlxalq Konfransın materialları, Bakı, 28–29 noyabr 2008-ci il. – Səmərqənd: Mərkəzi Asiya Araşdırmaları Beynəlxalq İnstitutu, 2009. – S. 131. – 147 s. — ISBN 978-9943-357-04-4. // 2020-01-14 at the Wayback Machine, Баку, 28–29 ноября 2008 г.. — Самарканд: Междунар. ин-т центральноазиатских исслед,, 2009. — С. 131. — 147 с. — ISBN 978-9943-357-04-4.
  33. Еремян С. Т. 2022-05-21 at the Wayback Machine. — 1963.
  34. V. Minorsky, C. E. Bosworth. 2022-05-15 at the Wayback Machine — Gibb Memorial Trust, 2015. — С. XXVIII.. — 596 с. — ISBN 978-1-909724-75-4.
  35. Gyula Moravcsik. 2023-07-23 at the Wayback Machine. — Brill.
  36. Gyula Moravcsik. 2022-05-15 at the Wayback Machine. — Akademie-Verlag, 1958.
  37. Eotvos Lorand Tudomanyegyetem Görög Filológiai Intézet. 2022-05-15 at the Wayback Machine. — 1943. — 352 с.
  38. Sergey Klyaştornı. Avrasiya çöllərinin dövlətləri və xalqları: antik dövr və orta əsrlər. Sankt-Peterburq: Peterburq Şərqşünaslıq, 2004. — 83 s. // Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Г 2022-05-15 at the Wayback Machine. Санкт-Петербург : Петербургское Востоковедение, 2004. — 83 с.
  39. Tolstov S. P. Qədim Xorazm sivilizasiyasının izinə . — M.-L.: SSR EA-nın nəşriyyatı, 1948. — S. 211. — 328 s. // Толстов С.П. П 2022-01-02 at the Wayback Machine. — М.—Л.: изд-во Академии наук СССР, 1948. — С. 211. — 328 с.
  40. Feliks Xazmurzaeviç Qutnov. Seçilmiş əsərlər: din, folklor ədəbiyyatı. — Vladiqafqaz: IR, 2001. — S. 59–60. — 256 səh. — ISBN 978-5-7534-0281-3. // Феликс Хазмурзаевич Гутнов. 2022-04-02 at the Wayback Machine. — Владикавказ: ИР, 2001. — С. 59–60. — 256 с. — ISBN 978-5-7534-0281-3.
  41. Василий Васильевич Струве. 2021-11-30 at the Wayback Machine. — Ленинград: Наука. Ленингр. отд-ние, 1968. — С. 60. — 355 с.
  42. Бертельс Е.Э. 2022-05-21 at the Wayback Machine. —Москва : Изд-во вост. лит., 1960. — 61 с. — 528 с.
  43. Следующая волна индоевропейцев захлестнула будущий тюркский ареал в начале I тысячелетия до н.э. Это скорее всего и были те ираноязычные кочевники — саки, о которых говорит "Авеста", называя их "турами с быстрыми конями". С ними связывают могильные курганы опять-таки западных областей Монголии, датируемые первой половиной I тысячелетия до н.э. — III в. н.э. Они аналогичны скифским захоронениям {30} Пазырыка (Алтай) и Северной Тувы. Расовый состав погребенных — европеоидный, тогда как восточнее лежит область культуры "плиточных могил", принадлежащих монголоидному населению, занимавшемуся охотой. Еремеев Д.Е., Мейер М.С. 2022-05-21 at the Wayback Machine. — Москва: Изд-во МГУ, 1992. — 30 с. — 246 с.
  44. Абакумов А. В. 2010-01-17 at the Wayback Machine // Экономическая газета. — М. 2002. № 40, с. 3
  45. H. S. Nyberg. 2022-03-05 at the Wayback Machine. — Leiden: Diffusion E. J. Bril, 1975. — С. 2. — ISBN 978-90-04-03902-5.
  46. Władysław Dulęba. 2021-11-12 at the Wayback Machine. — Enigma Press, 1995. — С. 63, 80. — 116 с. — ISBN 978-83-86110-19-3.
  47. Smith, William (1853). 2022-05-15 at the Wayback Machine.". Murray. Səh. 130–131
  48. William Smith, Henry Wace. 2022-03-29 at the Wayback Machine — John Murray, Albemarle Street, 1877. — С. 477.
  49. Fyodor Moroşkin. Rusların və Slavların adının mənası haqqında. — Moskva: Universitet mətbəəsində, 1840. — S. 300. — 304 s. // Феодор Лукич Морошкин. 2022-03-12 at the Wayback Machine. — Москва: В Университетской Типографии, 1840. — С. 300. — 304 с.
  50. Дворецкий Иосиф Хананович. 2022-04-02 at the Wayback Machine / ред.: Яблонская К. И., Барышева Г. А. — Москва: Русский язык, 1976. — С. 141. — 1096 с.
  51. Корольков Д. Н. 2022-04-02 at the Wayback Machine / ред. Соболевсикй С. И. — Москва: Государственное издательство иностранных и национальных словарей, 1949. — С. 126. — 950 с.
  52. Kadusilər (lat. Cadusii), qonşuları ilə daim düşmənçilik edən döyüşkən skif tayfası. Kadusilər Xəzər dənizinin qərb tərəfində, Arazın cənubunda, Midiya dövlətinin Atropatena vilayətində (indiki İran Azərbaycanı və Gilan bölgəsində) yaşayırdılar. — 2020-01-05 at the Wayback Machine
  53. İqor Dyakonov. Midiyanın tarixi: Qədim dövrlərdən eramızdan əvvəl IV əsrin sonuna qədər. / Trever K. V. — Moskva: Nauka, 1956. — S. 281. — 488 s. // Дьяконов, Игорь Михайлович. 2022-01-10 at the Wayback Machine / Тревер К. В. — Москва: Наука, 1956. — С. 281. — 488 с.
  54. George Rawlinson. 2022-05-15 at the Wayback Machine. — J. Murray, 1879. — 418 p.
  55. Rusiya Dövlətinin Coğrafi lüğəti 3-cü cild. Səh. 39 (rusca) // 2022-05-15 at the Wayback Machine
  56. Ельницский Л. А. 2022-02-19 at the Wayback Machine: Ист.-археол. очерк. — Новосибирск: Наука, 1977. — С. 30. — 256 с.
  57. Alan Tuallaqov. İskit-Sarmat dünyası və osetinlərin Nart dastanı. — Şimali Osetiya Dövlətinin nəşriyyatı. Universitet, 2001. — S. 251. — 315 s. — ISBN 978-5-8336-0232-4. // Алан Ахсарович Туаллагов. 2022-03-12 at the Wayback Machine — Изд-во Северо-Осетинского гос. университета, 2001. — С. 251. — 315 с. — ISBN 978-5-8336-0232-4.
  58. Azərbaycanın qədim tarixinə dair oçerklər. — Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının nəşriyyatı, 1956. — 80 s. — 206 səh. // 2022-05-19 at the Wayback Machine. — Изд-во Академии Наук Азербайджанской ССР, 1956. — 80 c. — 206 с.
  59. Vaxuşti Baqrationi. Gürcüstanın coğrafiyası / İmperator Rus Coğrafiya Cəmiyyətinin Qafqaz bölməsinin qeydləri; Kitab. 24, buraxılış 5 / çev. və qeydlər. M. G. Janaşvili. — Tiflis: yazın. K. P. Kozlovski, 1904. — S. XXXVIII. — 241 s. // Вахушти Багратиони. География Грузии / Записки Кавказского отделения Императорского Русского географического общества; Кн. 24, вып. 5 / пер. и прим. М.Г. Джанашвили. — Тифлис: тип. К.П. Козловского, 1904. — С. XXXVIII. — 241 с.
  60. Никонов В. А. 2023-07-23 at the Wayback Machine / отв. ред. Гуриев Т. А. — Орджоникидзе: Северо-Осетинский гос. университет им. К. Л. Хетагурова, 1980. — С. 134. — 191 с.
  61. Грантовский Э.А. 2022-05-19 at the Wayback Machine. Москва: Наука, ГРВЛ, 1970. — 131 с. — 395 с.
  62. Грантовский Э.А. 2022-05-19 at the Wayback Machine Москва: Наука, ГРВЛ, 1970. — 374 с. — 395 с.
  63. Atropatena tarixi oçerki. Bakı, 1989 (rus dilində). // Алиев И.Г. 2022-05-20 at the Wayback Machine. Баку: Азернешр, 1989. — 16–160 с.
  64. Борис Андреевич Дорн. 2023-07-23 at the Wayback Machine
  65. Məlikov Rauf. Əhəmənilər hakimiyyəti dövründə (e.ə. VI–IV əsrlər) Azərbaycanın etnik mənzərəsi. — Bakı: Nurlan, 2003. — S. 142. — 198 s. // 2022-02-13 at the Wayback Machine — Баку: Нурлан, 2003. — С. 142. — 198 с.
  66. Ельницкий Л.А. 2022-05-20 at the Wayback Machine. М.: Географгиз, 1961. — 129–130 с. — 224 с.
  67. Diodorus, 2022-05-01 at the Wayback Machine
  68. Xenophon, Cyropaedia, v. 3–4
  69. Xenophon, Cyropaedia, viii. 7
  70. Xenophon, Hellenica, ii. 1. 13
  71. Plutarch, Parallel Lives, "Artaxerxes", 24; Cornelius Nepos, Lives of the Eminent Commanders, "Datames", 1; Diodorus, xv. 8, 10
  72. Diodorus, xvii. 6; 2022-04-28 at the Wayback Machine, Epitome of Pompeius Trogus, x. 3
  73. Diodorus, xvii. 59; Quintus Curtius Rufus, Historiae Alexandri Magni, iv. 15; Arrian, iii. 8, 11, 19
  74. Livy, Ab urbe condita, xxxv. 48 Archived 2003–03–09 at the Wayback Machine; Polybius, Histories, v. 79; Historia Augusta: " 2021-07-13 at the Wayback Machine", 6; ibid., Historia Augusta: " 2023-07-23 at the Wayback Machine", 2.
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023