Yapon dilindəki "anime" sözü ingilis dilindəki "animation" (azərb. animasiya və ya cizgi‎) sözünün ixtisar olunmuş şəklidir. Bəzi mənbələrdə deyilir ki, bu söz fransız dessin animé (fr. cizgi) söz birləşməsindən əmələ gəlib, amma bu məsələ hələ mübahisəlidir. İxtisar olunmuş variantın daha çox işlənilməsinə baxmayaraq sözlərin ikisi də yapon dilində istehsalçı ölkədən və ya üslubdan aslı olmayaraq hər hansı animasiya deməkdir. 1970-ci illərin ortasına gədər «anime» sözün əvəzinə «manqa eyqa» («komiks kinosu») termini istifadə edilirdi.

İlk anime formatı teatr görüntüsü idi, hansı ki, 1917-ci ildə kommersiya istehsalı ilə başladı.

Anime erkən XX əsrdə, Yaponiyalı kinoçəkənlər Fransa, Almaniya, ABŞ və Rusiya animasiya üslublarının üzərində sınaq apararkən yaranmışdır. Ən birinci anime, naməlum yaradıcısı tərəfindən tarixsiz və özəl iş olan Katsudo Şaşin iddea kimi sayılır. 1917-ci ildə ilk peşəkar və açıq təqdim edilən əsərlər görünməyə başladı. Onların davam etmə müddəti təxminən 1-5 dəqiqə arası olmuşdur. Bu animasiyalar tək işləyən rəssamlar tərəfindən çəkilib. Belə ki onlar digər ölkələrin bu barədə təcrübələrindən istifadə edərək ilk animələri yaratmışlar.

Rəsmi mənbələrdə bəzən ən birinci yapon animasiya filmi 1917-ci ildə Dekotena Simokava tərəfindən çəkilən "Dekoboko Shin Gachou" sayılır. O şəkilləri əvvəl qara lövhədə çəkib sonra isə lentə almışdır. Həmçinin 1917-ci ildə Saru Kani Kassen və 1918-ci ildə Momotaro animasiyaları Seytaro Kitayama tərəfindən çəkilib. Amma ki bu filmlərdən heç biri saxlanılmamışdır. Yəqin ki onların o qədər də dəyərli rəsm əsərləri olmadığı üçün saxlanılmayıb. Belə ki onlar təcrübə məqsədilə çəkilmişdir və indi yalnız ilk yapon animasiyaları olmaqla yadda qalmaqdadırlar.

Yapon animasiyalarının davam etmə müddəti 1920-ci ildən sonra maksimum 15 dəqiqəyə qədər olub. Və yenə də öz evində tək işləyən rəssamlar tərəfindən çəkilmişidir. Məhz bu dövrdən etibarən anime sənayesində studiyalar yaranmağa başlayır. Bu studiyalarin hər birinin özünün ayrı dizaynerləri və rəssamlari olurdu ki buna görə də studiyaların hər birinin öz stili vardı. Animatorlar əsasən qərb ölkələrinin mövzularına məsələn amerikan komikslərinə və yapon,çin nağıllarına müraciət edirdilər. Və uyğun olaraq da komikslər qərb stilində,nağılları isə öz stillərində çəkirdilər. Sanae Yamotonun «Dağ, ölməyə buraxılmış qoca qarı» (1924) animasiya filmi isə bizə gəlib çatmış ən qədim yapon animasiyası hesab olunur. Belə ki bu və digər filmləri görən animatorlar artıq tək yox studiya şəklində işləməyin daha sərfəli olduğunu öyrəndilər və amerika studiyaları kimi yaponiyada da böyük studiyaların yaranmasına təkan verildi. Ən birinci belə studiya 1946-cı ildə Kendzo Masaokoy və Sana Yamomoto tərəfindən yaradılmış Nippon Doga studiyasıdır. Studiyamın ilk animasiyasının adı isə Masoki olmuşdur.

İkinci dünya müharibəsindən sonra

1947-ci ildə isə Toxo Eyga kinostudiyası Musume Dodzedzi («Təcrübəsiz balaca») adlı ilk kukla animasiyasını yaratdı. Artıq 1950-ci ildən San Fransisko ilə sülh müqaviləsi bağlandıqdan sonra Volt Disneyin cizgi filmləri yapon ekranlarına çıxmağa başladılar. Yəni ki bu dövrə kimi icazə yox idi. Bu dövrlərdə isə yapon animatorları başa düşdülər ki, Disneylə rəqabət aparmaq üçün film şəklində olan animasiyalar çəkmək və daha böyük studiyalar yaratmaq lazımdı. Bu məqsədlə 1953-cü ildə Toei kinostudiyası Nippon Doganı aldı. Və 1956-cı ildən Toei Doga (1998-ci ildən isə Toei Animation) adını götürdü. Toei Doga Amerika studiyaları tipində olan ilk yapon animasiya studiyası olub. Onların ilk ağ-qara qısametrajlı animesi «Koneko no Rakuqaki» (1957) oldu ki onun da rejissoru Mori Yasudza idi. Studiyanın ən böyük uğuru 78 dəqiqəlik rəngli «Ağ ilan haqqında əfsanə» («Hakujaden», 1958) adlı anime olub. Həmçinin qeyd edək ki, bu dövrdə Hayao Miyazaki məktəbi təzə qurtarmışdı. Həmin anime onun böyük diqqətinə və bu sahəyə böyük maraq göstərməsinə səbəb olmuşdur. Toei Doga studiyası ilə yanaşı 1955-ci ildə Oteki studiyası da yaradıldı. Toei Doga studiyasının ilk animeləri texniki cəhətdən Disneyin animasiyalarına oxşayırdı - animenin çəkilməsinə 1 il sərf olunurdu və əsasən nağıllar ekranlaşdırılırdı. Amma ki buna baxmayaraq yenə də məlum idi ki yapon animasiyaları tamam başqa yolla irəliləyir. Onlar daha ciddi və dramatik olması ilə seçilirdi.

1960-cı illər

İlk anime serialı 1963-cü ildə tərəfindən çəkilmiş sayılır. Düzdü ondan qabaq 1962-də Otogi Manga Calendar adlı anime serialı çıxmışdı amma məhz Astro Boyda daimi hadisələrdə işitirak edən və yaşlaşan personajları görmək olardı. Bu və digər səbəblərdən Astro Boy ilk anime seriallarından biri sayılır. Astro Boy Amerika ekranlarında göstərilmiş ilk yapon anime serialıdır. Və həmin dövr üçün böyük populyarlıq qazanmışdır. Bu da Yaponiyada daha 4 anime studiyasının yaranmasına səbəb olmuşdur. Ən birinci rəngli anime serialı isə Disneyin Kral Şir çizgi filmi əsasında Mushi studiyası tərəfindən çəkilmiş anime serialı olmuşdur. Həmçinin 60-cı illər animasiyaların ağ-qara formatdan rəngli formata keçid dövrü də sayılır.

1970-ci illər

1970-ci illərdə isə Mushi studiyası bankrot olur və həmin studiya nəznində iki - Madhouse və Sunrise studiyaları yaradılır. Gainax və bir sıra başqa studiyaların da yaranması bu dövrlərə təsadüf edir. Həmçinin 70-ci illərdə yeni anime janrları da yaranmağa və inkişaf etməyə başlayırdı. 1975-ci ildə isə Nippon studiyası yaradılır. Bu studiya əsasən uşaqlar üçün nəzərdə tutlmuş animelər çəkirdi. Bunu misal olaraq ən uzun animelərdən sayılan Doraemonu göstərmək olar. Elə bu dövrlərdə isə daha bir məşhur anime janrı janrı yaradılır. Onun əsasını isə Qo Naqai qoyur. Onun işlərinə misal olaraq isə göstərmək olar.

1980-cı illər

1980-ci il isə anime dünyası üçün qızıl dövr adlanır. Məhz bu dövrdə otaku mədəniyyəti yarandı və bu da təbii ki animelərin inkişafında müəyyən rol oynadı. Həmçinin bu dövrdə Hayao Miyazaki və İsao Takahata öz şəxsi studiyalarını - Studio Ghiblini yaratdılar. 1988-ci ildə anime dünyası üçün vacib hadisələrdən biri Kacuxiro Moto eyni adlı mangası əsasında Akira animesini çəkir. Həm texnikasına həm də qəribə mövzusuna görə Akira animesi bütün dünyaya səs salır. Kiberpank janrının inkişafı da məhz bu dövrlərə təsadüf edir.

1990-cı illər

1990-cı illərdə artıq anime dünyası dəyişikliklər azalır və mövzu cəhətdən genişlənməyə başlayır. Digər illərlə müqayisədə 90-cı illərdə anime industriyası böhrana uğramağa başlayırdı. Səbəb layihələrin çoxluğu və bəzi layihələr üçün yetərli məbləğin olmaması idi. Buna gördə bəzi layihələr yarımçıq qalır ya da qısaldılırdı. Anime seriallarının keyfiyəti aşağı düşməyə və artıq 13-26 seriya arası olmağa başlayırdı. Bu rəqəmsə əvvəlki illər üçün minimum sayılırdı. 1995-ci ildə isə animesi çıxır. Gainax studiyası tərəfindən çəkilən animenin rejissoru Anno Hideaki idi. Evangelion həmçinin mecha janrının daha da məşhurlaşmasına və animelərin yenidən belə desək dirçəlişinə səbəb olmuşdur. Bu animedən sonra anime industriyası iki istiqamətdə bölünür (1. Evangelion kimi klassik animelər 2. Fanservis animelər) və inkişafa başlayır.

2000-ci illər

Artıq 2000-ci ildən isə anime Yaponiya sərhədlərindən kənarda da məşhurluğunu qoruyub saxlamaqla qalmır daha da məşhurlaşır və inkişaf edir. Çəkilən animasiyaların keyfiyyəti isə daha da artır. Həmçinin anime və manqa çəkilişində kompüter texnikasından da istifadə olunmağa başlayır.

2010-cu illər

Bu dövrün ən məşhur animeləri (2010), (2011), Sword Art Online (2012), Hacime İsayama tərəfindən mübahisəli manqa adaptasiyası olan Attack on Titan (2013) və Şiniciro Vatanabe tərəfindən idarə olunmuş orijinal anime (2014).

Anime tez-tez demoqrafik hədəf ilə təsnif edilir, o cümlədən kodomo (uşaq), şoco (qızlar), şounen (oğlanlar) janrlarına bölünür. Şoco və şounen janrları bəzən qarışıq müraciət əldə etmək cəhdi üçün hər iki cinsin məşhur elementlərini istifadə edir. Böyüklər üçün anime yavaş temp, və ya daha çox süjet mürəkkəbliyi xüsusiyyətlərinə malik ola bilər, bu da gənc auditoriya üçün adətən, zövqsüz sayılır.

Böyüklər üçün animelərin bəzi subjanrları pornoqrafik elementləri daxil edir və Yaponiyada "R18" etiketli olur. Yaponiyadan kənar ölkələrdə bu subjanra "hentai" deyilir. Demoqrafik qruplar arasında anime subjanrları fərqli olaraq, müxtəlif cinsi təsvirlərlə olmadan cinsi mövzuları təsvir edir, komediyalar və ya hərəm janrlarındakı kimi; yeniyetmə və böyüklər anime həvəskarları arasında populyarlıq qazandığı üçün belə animelər fan servis forması kimi hesab olunur.

Anime onun müxtəlif animasiya formalarından bədii üslubu, istehsal üsulları və onun prosesi ilə çox fərqlənir.

Animasiya üslubları

Rəqəmli dövründən əvvəl, anime ənənəvi animasiya üsulları ilə istehsal olunurdu.Disney animasiyasından fərqli olaraq, hansı ki, diqqət hərəkətdə olur, anime incəsənət keyfiyyətini vurğulayan və məhdud animasiya üslubunu hərəkət sərf zaman olmamasını yaradır. Belə texnika həm yalnız son hüdud, həm də bədii cihazlar kimi istifadə olunur.

Qəhrəmanlar

İnsan anime qəhrəmanlarının bədən proporsiyaları əsl insan bədəninin proporsiyaları dəqiq əks edir. Baş hündürlüyü nisbəti əsas rəssamın gördüyü vahidi kimi hesab olunur.

Ümumi anime qəhrəmanının dizayn konvensiyası şişirdilmiş göz ölçüsüdür.

Animedə saç tez-tez qeyri-təbii canlı və rəngarəng və ya benzərsiz stildə olur.

Musiqi

Çox vaxt anime televiziya epizodlarının açılışı və sonu Yaponiyanın tanınmış dəstələri tərəfindən, tez-tez Yapon pop və ya rok mahnıları ilə müşayiət olunur. Pop və rok mahnılar bəzən xüsusilə mühüm səhnələri qeyd etmək, bir epizod təsadüfi musiqi ("insert mahnıları") kimi istifadə olunur.

Animasiya sənayesi 430 istehsal şirkətlərindən, o cümlədən əsas studiyalardan olan , , Madhouse, , Bones, , , və Studio Ghiblidən ibarətdir. 2012-ci ilin kursuna görə, bir anime epizodunun istehsalı $100,000 ABŞ dollarından $300,000 ABŞ dollarına kimi başa gələ bilər. 2001-ci ildə, animasiya Yapon film bazarının 7%-ni təşkil edirdi.

ABŞ anime bazarı 2009-cu ildə təxminən 2,74 milyard dollar idi. Dublyaj animasiya və Cartoon Networkun Adult Swim kimi şəbəkələrində 2000-ci ildən ABŞ-də efirde yayılmağa başladı.

Mükafatlar

Anime sənayesi ilin ən yaxşı əsərlərini şərəfini qorumaq üçün, bir neçə illik mükafat yaradımışdır. Yaponiyada əsas illik mükafatlar Ofuji Noburo mükafatı,Mainichi Film Mükafatı, Animation Kobe mükafatı, Yaponiya Media Arts Festival animasiya mükafatları, Tokio Anime mükafatı və Yaponiya Akademiyasınin İlin Animasiyası mükafatı daxildir.

Anime Qərb ölkələrində sərfəli kommersiyaya çevrilmişdir. kimi erkən animelər Qərbdə uğurlu kommersiya adaptasiyaları nümayiş etdirmişdir. 19-cu əsrdən çox Qərblilər Yaponiyaya qarşı xüsusi maraq ifadə etmişlər və anime dramatik Yaponiya mədəniyyətini Qərbə daha çox ifşa etmişdir.

Həvəskar reaksiyası

1990-ci illərdə, populyarlıq qazanan "anime bumu" anime klublarının və anime konvensiyalarının artımına səbəb oldu. Bu konvensiyalar anime, manqa, kospley müsabiqələri və sənaye müzakirəsi panelləri kimi elementləri daxil etdi. Kospley anime üçün unikal deyil və müsabiqələr və anime konvensiya maskaradları nəticəsində məşhur olmuşdur. Yapon mədəniyyəti və sözləri ingilis dilində orta populyarlıqla istifadə olunmuşdur, o cümlədən otaku, obsesif maraqları olan insanlara, adətən anime və manqa həvəskarlarına deyilən Yapon termini.

Anime stili

Anime məşhurlaşdıqca anime üslubları qaçılmaz satira və ciddi yaradıcılıq produksiyalarının həm də mövzusu olmuşdur. Bəzi animelər satira və ciddi "anime stil" istehsal arasında sərhədləri pozduğu üçün çoxlu müzakirələr yaradıb, məsələn Avatar: Aanq haqqında əfsanə.

• Manqa

• DMOZ-da