Şeyx Sultan Əli və ya Şeyx Əli Mirzə Səfəvi (XV əsr, Şaməsbi (Ərdəbil), Ərdəbil ostanı1494, Ərdəbil) — Səfəviyyə ordeni rəhbərləri və Səfəvi sülaləsindən olan şahların siyahısı|Səfəviyyə ordeni]]nin rəhbəri. Siyasi gücünə görə çəkinilən Sultan Əli ana tərəfdən qohumları olan ağqoyunlular tərəfindən həbs edilmiş və bir neçə il ailəsi ilə birlikdə Fars əyalətində saxlanılmışdır. O, 1493-cü ildə şahzadə Rüstəm tərəfindən həbsdən azad edilmiş, o və onun adamları da bunun qarşılığında Rüstəmə Baysunqur Yaqub oğlunu məğlub etmədə yardım etmişdir. Lakin bundan bir il keçdikdən sonra Rüstəm də onu özünə təhlükə olaraq görmüş və 1494-cü ildə onun edamına əmr vermişdir. Özünün qaçınılmaz sonunu anlayan Sultanəli ölümündən qısa müddət əvvəl kiçik qardaşı İsmayılı ordenin rəhbəri təyin etmişdir. Nəticədə İsmayıl 1501-ci ildə yeni dövlətin əsasını qoymuş və özünü şah elan etmişdir.

Şeyx Sultan Əli
bayraq
Ərdəbil hakimliyinin VII şeyxi
7 iyul 1488 – 1494
Əvvəlki Şeyx Heydər
Sonrakı Şah İsmayıl Xətai
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi XV əsr
Doğum yeri
Vəfat tarixi
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi baş kəsmə
Dəfn yeri
Atası Şeyx Heydər
Anası Aləmşah bəyim

Həyatı

Sultanəli Səfəvi Şeyx Heydərin böyük oğludur və anası Aləmşah Bəyim Ağqoyunlu Uzun Həsənin arvadı Dəspinə Xatundan olan qızıdır. Qasım bəy Təbrizə görə, o, 1469/1470-ci ildə Ərdəbil yaxınlığındakı Şaməsbi kəndində dünyaya gəlmişdir.

O, Şeyx Heydərin 1488-ci ildə Tabasaranda öldürülməsindən sonra atasının yerinə keçmişdir. Bundan başqa, Sultanəli Səfəvi sülaləsində Padişah titulu daşıyan ilk şəxsdir. Rocer Seyvorinin 1985-ci ildə yazdığına görə, bu, "bu mərhələdə Səfəvilərin həm maddi, həm də mənəvi hakimiyyətə can atdıqlarının bariz göstəricisi idi". Sonrakı tarixçilər tərəfindən Əli Mirzə Səfəviyə verilən Sultan titulunun mənsubiyyəti şübhə doğurur; Əli Mirzə yəqin ki, Rocer Seyvoriyə görə bu titulu özü işlətməyib.

Müəyyən məqamdan sonra Səfəvi ordeninin sufiləri Ərdəbildə Sultan Əli ətrafında cəmləşməyə başladılar və ona atasının qısasını almağı təlqin etməyə başladılar. Maraqlıdır ki, onun atasının öldürülməsinə ağqoyunlular da qarışmışdı. Bundan xəbər tutan Sultan Yaqub onun, anasının (sultanın həm də bacısı idi) və iki qardaşının həbs edilməsini əmr etdi. Ailə Fars əyalətindəki İstəxr qalasına həbs edildi. Yaqub bacısı olan anasının müdaxiləsi olmasaydı, yəqin ki, Sultanəli Mirzəni edam edəcəkdi.

Sultanəli Mirzə 4 il ailəsi ilə birlikdə həbsdə keçirdikdən sonra 1493-cü ildə Rüstəm Mirzə tərəfindən həbsdən azad edildi. Belə ki, Yaqubun 1490-cı ildə ölümündən sonra Ağqoyunlu taxtı uğrunda şahzadələr arasında mübarizə başlamışdı və Rüstəm Baysunqura qarşı mübarizədə Səfəvilərin gücündən yararlanmaq istəyirdi. Bunun qarşılığında, Rüstəmin Sultanəlini özündən sonra taxta çıxacağını söz verdiyi bildirilir. 1493-cü ildə Rüstəm Səfəvilərin yardımı ilə Baysunquru məğlub etdi, lakin 1494-cü ildə anladı ki, bu dəfə də Sultan Əli onun hakimiyyətinə qarşı real təhlükədir. Buna görə də, onun əmri ilə Sultanəli Mirzə və qardaşlarının həbs edilməsi əmr edildi. Sultanəli və qardaşları kiçik qüvvə ilə Rüstəmin düşərgəsindən qaçmağı bacardılar və Ərdəbilə doğru hərəkət etməyə başladılar. Bununla belə Rüstəm onların Ərdəbildə öz adamları ilə birləşməsinin nə dərəcədə təhlükə yarada biləcəyindən xəbərdar idi, buna görə də, onları təqib etmək üçün ordu göndərdi.

Sultan Əli Mirzə özünün qaçınılmaz sonunu bilərək qardaşı İsmayılı özünün varisi təyin edib, Ərdəbilə yola saldı. Özü isə qardaşına vaxt qazandırmaq üçün ağqoyunlulara tərəf çevrildi və Şəməsbi yaxınlığında onlar tərəfindən öldürüldü. Sultan Əli Mirzənin son döyüşndə yanında məşhur türk tayfalarından olan sərkərdələrdə iştirak edirdilər. Bu tayfalardan qacar (Qarapiri bəy Qacar), şamlı (Hüseyn bəy Lələ Şamlı) və qaramanlı (Rüstəm bəy Qaramanlı) tayfalarının adlarını çəkmək mümkündür.

Aləmşah Bəyimin əmri ilə Sultan Əli Mirzənin nəşi Ərdəbilə gətirildi və orada dəfn edildi. Qardaşı İsmayıl ağqoyunlu təqiblərindən qurtulmağı bacardı və tərəfdarları tərəfindən gizlədildi. Bir neçə ildən sonra isə o, Səfəvi imperiyasının əsasını qoydu və 1501-ci ildən 1524-cü ilə qədər Şah I İsmayıl adı ilə taxtda oturdu. Onun əsasını qoyduğu imperiya isə 1736-cı ilə qədər Orta Şərqin ən güclü imperiyalarından biri kimi mövcudluğunu davam etdirdi.

Ailəsi

Atası Səfəvi sülaləsindən olan Şeyx Heydər, anası isə Aləmşah Bəyimdir. Heydər Şeyx Cüneydlə Uzun Həsənin bacısı Xədicə bəyimin oğludur. Anası Aləmşah Bəyim Uzun Həsən ilə Dəspinə Xatunun qızıdır. İsmayıl Mirzə, Seyid Həsən və İbrahim Mirzə adlı qardaşları, Mələk Xanım, Fəxrcahan Xanım adlı bacıları olmuşdur.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. . səh. 868
  2. . səh. 805–832
  3. . səh. 42

Mənbə

  • Kioumars Ghereghlou. . Encyclopaedia Iranica. 2016.
  • Kioumars Ghereghlou. . Journal of the American Oriental Society. 137 (4). 2017. 805–832. ISBN 0003-0279.
  • R. M. Savory. ALĪ MĪRZĀ. I. Encyclopaedia Iranica. 1985. 868.
  • Oqtay Əfəndiyev. . Bakı: Şərq-Qərb. 2007. 407. ISBN 978-9952-34-101-0.
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023