Bu məqalə Şəki rayonu haqqındadır. Şəki şəhəri üçün Şəki səhifəsinə baxın.

Şəki rayonuAzərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi.

Rayon
Şəki

41°06′12″ şm. e. 47°00′15″ ş. u.


Ölkə
Daxildir Şəki-Zaqatala
İnzibati mərkəz Şəki
İcra başçısı Elxan Usubov
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 8 avqust 1930
Sahəsi 2 432.8 (3-cü) km²
Hündürlük
317 m
Əhalisi
Əhalisi 187 031 nəfər (2023) nəfər
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu AZ-SAK
Telefon kodu +994 02424
Poçt indeksi AZ 5500
Avtomobil nömrəsi 55
Şəki xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

Şəki Azərbaycanın ən qədim şəhərlərindən biridir. Orta əsrlərə aid mənbələrdə onun adı Şaki, Şəka, Şakki və.s. kimi adlandırılmışdır.

Şəki şəhəri uzun müddət Nuxa da adlanmışdır. Qədim müəlliflərdən biri olan Ptolomey Alban şəhərləri içərisində "Niqa" adlı yaşayış məntəqəsinin olduğunu qeyd etmişdir. yazdığına görə Nuxa şəhəri yerinin vəziyyətinə görə həmin Naxiya və Naciya şəhəridir ki, qədim tarixlərdə Şirvan şəhərlərindən sayılırdı. A.Y.Krimski Niqanın sonrakı Nuxa olması mülahizəsinə şərik çıxır.

Lakin XIX əsrin başlanğıcında həmin mülahizənin əleyhdarları da var idi. Akademik V.Dorn belə hesab edirdi ki, Niqa Liberiya ilə Alazan arasında olan sahədə yerləşirdi və onu Nuxa ilə eyniləşdirmək olmaz. "Nuxa" sözünün antik dövrdən bəlli olan Niqa məskəni ilə bağlılığı hələ mübahisəli bir məsələdir.

Şəki adı eramızdan əvvəl VII əsrdə Qara dənizin şimal sahillərində Dərbənd keçidi vasitəsilə Cənubi Qafqaza, oradan da Kiçik Asiyaya hərəkət edən sak tayfalarının adı ilə bağlıdır. Onlar Cənubi Qafqazda ən yaxşı torpaqları tutaraq bu yerlərə Sakasena adını verdilər. Sakların məskunlaşdığı ərazilərdən biri də Şəki idi.

I əsrdə Şəki Qafqaz Albaniyasının ən iri şəhərlərindən birinə çevrildi. Şərq kilsələrinin anası hesab olunan qədim Kiş Alban məbədi də məhz bu ərazidə yerləşirdi. İnzibati cəhətdən Qafqaz Albaniyası 11 vilayətə bölünürdü. Bunlardan biri də Albaniyanın şimal-qərbində yerləşən Şəki vilayəti idi. Ərəb istilası ərəfəsində Şəki Azərbaycanın mühüm siyasi və iqtisadi əhəmiyyətə malik olan şəhərlərindən biri oldu. Ərəb işğalları nəticəsində Şəki əyaləti III əmirliyin tərkibinə daxil edildi. Xilafətin zəiflədiyi bir dövrdə Şəkidə müstəqil knyazlıq yarandı.

XIV əsrin I yarısında Hülakilər dövləti iflasa uğradıqdan sonra Şirvanşahlar dövləti ilə yanaşı Şəki də müstəqillik qazandı və Orlat nəsli hakimiyyətə gəldi. 1551-ci ildə şah Təhmasib Şəkinin müstəqilliyinə son qoydu. Şəki Səfəvilər dövlətinə birləşdirildi. 1743-cü ildə yaranmış Şəki xanlığı Azərbaycan xanlıqları içərisində ən güclü feodal dövləti idi.

1772-ci ildə Kiş çayınin daşması nəticəsində qədim Şəki şəhəri demək olar ki, tamamilə məhv olmuş, şəhər əhalisinin bir qismi tələfata uğramış, bir qismi başqa yerlərə köçüb getmiş, bir qismi indiki şəhərin yerləşdiyi ərazidə məskən salmışdı.

1805-ci il Kürəkçay müqaviləsinə əsasən Şəki xanlığı Rusiyadan vassal asılılığına düşdü. 1813-cü il Gülüstan sülh müqaviləsi ilə ərazi qəti şəkildə Rusiyaya birləşdirildi. 1819-cu ildə Şəkidə xan üsul-idarəsi ləğv olundu. Xanlığın əvəzinə Şəki əyaləti yaradıldı.

1840-cı ildə Kaspi vilayətinin tərkibində Şəki qəzası yaradıldı. Qəza 1846-cı ildən Şamaxı quberniyasının tərkibinə daxil oldu və Nuxa qəzası adlandırıldı.

XIX əsrin II yarısında çar hökumət orqanları şəhəri idarə etmək üçün onu iki məhəlləyə ŞəkiQışlaq məhəllələrinə böldü. Bu dövrdə Qışlağın ərazisi hələ şəhər ərazisi ilə birləşməmişdi. Qala, qala ətrafı, ticarət və sənaye müəssisələri olan hissəsi şəhərin mərkəzi hesab olunur və iki hissəyə bölünürdü: yuxarı və ya ticarət hissəsi, aşağı və ya erməni hissəsi. Şəhər ətraflı hissələri Yuxarıbaş, Gəncəlibaşı və Nuxa -Qışlaq hesab edilirdi. Yuxarıbaş hələ XVIII əsrin sonu XIX əsrin əvvəllərində, Qaladan şərqə doğru salınmışdı.

Şəki ərazisi getdikcə böyüdüyü üçün çar hökumət orqanları şəhərdə əlavə iki inzibati məhəllə yaratdı və 1860–1865-ci illərdə şəhər artıq iki məhəlləyə deyil, 4 məhəlləyə bölünürdü. Birinci məhəlləyə Qala və onun ətraf yerləri, ikinci məhəlləyə şəhər ətrafları daxil edilmişdi və buranın əhalisi əsasən kənd təsərrüfatı ilə məşğul idi. Üçüncü məhəlləyə dabbaqxana daxil idi. Buraya başqa sənətkarlıq sahələri, o cümlədən boyaqçılıq daxil idi. Dördüncü məhəllə haqqında sənədlər məlumat vermir. Görünür bu məhəlləyə tacir və sənətkarların yerləşdiyi baş küçə və onun ətrafları daxil idi.

1859-cu ildə Nuxa qəzası Bakı quberniyasının, 1868-ci ildə isə Yelizavetpol quberniyasının tərkibinə daxil edildi.

1920-ci il may ayının 5-də Şəkidə sovet hakimiyyəti quruldu. 1930-cu ildə Azərbaycan SSR-nin inzibati ərazi bölgüsündə dəyişiklik edildi və Nuxa rayonu təşkil edildi. 1963-cü il yanvar ayının 4-də Nuxa rayonu ləğv edilərək ərazisi Vartaşen rayonuna verildi, respublika tabeçiliyində Nuxa şəhəri yaradıldı. 1965-ci ildən yenidən müstəqil Nuxa rayonu təşkil edildi. 1968-ci ildən ərazi Şəki şəhəri adlanmağa başladı.

Tarixi abidələri

Şəki şəhəri Azərbaycan tarixində mühüm yer tutur. Şəhərdə XVIII əsrə aid Şəki xanlarının evi, Qala divarları, Gileyli məscidinin minarəsi; XVIII–XIX əsrlərə aid Aşağı karvansara, Yuxarı karvansara; XIX əsrdən qalan Ağvanlar hamamı vardır. Rayonda VI əsrə aid "Gavur" qalası; orta əsrlərə aid Qudula qala yeri; Aydınbulaqda Ağcaqala qülləsi; Kiş kəndi yaxınlığında orta əsrlərə aid Kiş məbədi, XV əsrdən qalan "Gələrsən görərsən" qalası qorunur.

Coğrafi mövqeyi

 
Şəki rayonununda Böyük Qafqaz dağları

Böyük Qafqazın cənub yamacında yerləşir. Mərkəzi Şəki şəhəridir. Şəki rayonunun şimalı Baş Qafqaz silsiləsinin cənub yamaclarına, mərkəzi hissəsi Qanıx-Əyriçay vadisinə, cənubu Acınohur alçaq dağlığına daxildir. Baş Qafqaz silsiləsindən cənuba doğru Qaflan, Layski, Qaraquzey, Qızılçay köndələn tirələri ayrılır. Dağlar arasında Şəki rayonunda Acınohur çökəkliyi (100–200 m) və Şəki yaylası (200–400 m) ayrılır. Mütləq hündürlük Baş Qafqaz silsiləsinin suayrıcısında 3683 m-ə qədər yüksəlir.

Şəki şimal-şərqdə Dağıstanla həmsərhəddir. Yevlax-Balakən dəmiryol və avtomobil yolları Şəkinin ərazisindən keçir.

Relyefi

Şəki rayonu ərazisində olan Baş Qafqaz silsilə sıra dağları Rusiya ilə həmsərhəd təşkil edir. Burada Seyidyurd (3690 m), Qaraqaya (3466 m), Nohur dağı (3625 m), Çaylaxan (3548m) zirvələri və Salavat aşırımı (2852 m)  yerləşir. Baş Qafqaz silsiləsindən cəhuba doğru Qaraqaya, Layski, Çaxıl (3470 m), İncədağ, Burundağ, Qoçumırıx, Şüvətər, Qızılqaya ( 2274 m) və Xanyaylağı (2186 m) qol silsilələri uzanır. Rayon ərazisində Daşüz ( 828m), Gəmiqaya (729 m) və Axarbaxar (376 m) alçaq dağ silsilələri, Acınohur yaylası, Qanıx-Əyriçay vadisi, Trud, Acınohur, Turan, Sarıca, Qaratorpaq və Bolludərə düzləri vardır.

 
Şəkinin dağları və sıx ağaclı meşələr

Şəki dəniz səviyyəsindən 500–850 m hündürlükdə yerləşir. Baş Qafqaz silsiləsinin qarlı zirvələrinin yüksəkliyi bəzi yerlərdə 3000–3500 m-ə çatır. Dağlarda Yura, Təbaşir, dağ ətəklərində Neogen və Antropogen çöküntüləri yayılmışdır. Şəki Azərbaycanın şimal-qərbində, Böyük Qafqaz dağlarının cənub yamacında, dəniz səviyyəsindən 632 m yüksəklikdə yerləşir. Bol su ehtiyatı, normal rütubət balansı, məhsuldar torpaqlar, zəngin meşə örtüyünə malikdir.

Çay sistemi

Şəki rayonunun çay sistemi içərisində Əlicançay (Kür çayının sol qolu), Əyriçay (Qanıx çayının sol qolu) və onun qolları olan Şin, Kiş, Zəyzid və Güngüt çayları mühüm yer tutur. Şəki şəhəri Kiş çayının gətirmə konusunda yerləşir. Dağıdıcı sel hadisələri ilə Şin çayı ilə birgə bütün dünyada tanınan Kiş çayı  (uzunluğu –34 km ) bir sıra qollara malikdir – Damarçın -10 km, Nohurçay – 5 km, Çuxadurmaz – 13 km, Qaynar – 10 km,  Sarıgüney – 8 km, Duruca (Qurcana) 7 km, Göytəpə  – 5 km, Duluzdərə ( Quruçay) –5 km, Təkəçuxur – 3 km, Donuzca –3 km, Oxuddərə  – 3 km, Dodu (doludərə) –3 km , Qaraquzey – 3 km , Qızılqaya –  2,5 km, Qaranlıq dərə – 2,5 km və s. Şin çayının qolları isə – Qaraqayaçay, Babaçay, Seyidyurdçay, Qaflançay, Çaxılçay, Mehdilidərəçay, Baş Göynükçay, Quruçay, Şabalıdçay, Zunutçay qolları vardır. Şəki rayonu ərazisində Əyriçay süni dəryaçası və şor sulu Acınohur gölü də yerləşir.

Təbiəti

 
Şəki təbiəti

Şəkinin təbiəti çox rəngarəngdir. Burada çoxlu heyvan və bitki növləri mövcuddur. Qonur dağ meşə, qəhvəyi dağ meşə, çəmən meşə, boz qonur torpaqlar geniş yayılmışdır. Meşələrdə palıd, fıstıq, qoz ağacları üstünlük təşkil edir. Heyvanat aləmi zəngindir.

Füsunkar təbiəti, nadir tarix-memarlıq abidələri, inkişaf etmiş sənətkarlıq, zəngin tarixi-mədəni irsin qorunması nəticəsində Şəki Azərbaycanın mühüm turizm regionuna çevrilmişdir.

İqlimi

Günəşli saatların illik miqdarı 2350 saatdır. Günəşli saatların 40 %-i yay aylarının payına düşür. İl ərzində 1 kvadrat santimetr yer səthinə 122 kkal günəş radiasiyası düşür. Şəkinin iqliminə siklon və antisiklonlar, müxtəlif hava kütlələri və yerli küləklər təsir edir. Qışda arktik və mülayim hava kütlələrinin əraziyə daxil olması havanın isti keçməsinə səbəb olur. Yayda Şəkidə dağ-dərə yerli küləkləri əmələ gəlir. Buna səbəb dağ ilə dərə arasında təzyiq fərqinin yaranmasıdır. Böyük Qafqaz silsiləsi şimaldan gələn soyuq küləklərin qarşısını kəsir. Buna görə Şəkidə yanvar temperaturu 0,5 °C olur. Şəkidə orta illik temperatur 12 C-dir. İyun, avqust aylarında orta temperatur 20–25 °C arasında dəyişir.

Güclü küləklər (sürəti 15 m/san çox) Şəkidə seyrək hallarda əsir, il ərzində cəmi 10–12 gün güclü külək olur. Sürəti saniyədə 1 metrdən az olan külək Şəkidə tez-tez müşahidə olunur. Yağıntının miqdarı ilə 730 mm-dir. Bunun yarısı may, iyun, sentyabr, oktyabr aylarında yağır. Ən azı yağıntı avqust (35 mm), yanvar (29 mm) və fevralda (36 mm) olur. Kiş kəndində 775 mm, Xan yaylağında 1000 mm-dən artıq yağıntı düşür. Sel, tufan, güclü dolu kimi təbiət hadisələri Şəkidə və onu əhatə edən dağ və düzənliklər üçün səciyyəvidir.

Sel hadisəsi daha tez-tez müşahidə edilir. Yatağı şəhərin qərb hissəsində yaxın olan hövzəsi dünyanın ən güclü sel gedən yerlərindən biri sayılır. Quruçay adlanan yerdə Kiş çayının gətirmə konusuna uzun illər boyu dağlardan qum, daş, palçıq toplanmış olduğundan onun mərkəzi hissəsi şəhərin Dodu məhəlləsinə nisbətən hündürdür.Tufan və dolu atmosfer hadisələrinin burada sıx əlaqəsi vardır. Dağlıq relyef, yay aylarında güclü qızma və yüksək buxarlanma Şəkidə dolu hadisələrinin əsas amilləridir. Şəkidə dolu olan günlərin orta illik sayı 1,4-dür, yəni 10 ildə 14 dəfə dolu yağır.

Dəniz səviyyəsindən 500–850 m hündürlük, ətrafında olan dağ meşələri şəhərin qızmasının qarşısını alır. Dağ meşələri şəhərin sellərdən qorunmasına imkan verir, şəhərin mənzərəsini daha da gözəlləşdirir. Çimli dağ-çəmən, qonur dağ meşə, qəhvəyi dağ meşə, çəmən-meşə, boz qonur torpaqlar yayılmışdır. Meşələrdə palıd, fıstıq, vələs ağacları geniş sahə tutur. Heyvanat aləmi zəngindir.

Şəhərin əsas çayları Kiş və Qurcana çaylarıdır. Kiş Əyriçayın çağ qolu olub uzunluğu 33 km, hövzəsinin sahəsi 265 kvadrat kilometrdir. Baş Qafqaz silsiləsinin cənub yamacından 2900 metr yüksəklikdən başlayır. Zaqafqaziyanın ən selli çaylarından biridir. Yuxarı axında Damarçın adlanır

Landşaft xüsusiyyətləri

1. Çay  dərələrinin allüvial  çəmən torpaqlarında  çəmən, çəmən-bataqlıq və  kol bitkiləri.

2. Qabarıq, tirəli-axmazlı və  delta  düzənliklərində  boz-çəmən  və  tuqay  meşələrində meşə-kol  və kollar.

3. Alçaq dağların çox  parçalanmış dik  yamaclarının (bedlend)  boz  və şabalıd  dağ  torpaqlarında qaratikan  kolluğu  və müxtəlif   otlar.

4. Zəif və orta dərəcə parçalanmış   dağətəyi maili  düzənlik və çökəkliklərin  boz- qonur  şorakətli, boz –çəmən , ibtidai  açıq  şabalıdı dağ  torpaqlarında  yovşan, efemer  və şoranotu.

5. Zəif parçalanmış  alçaqdağlığın yayla  və çökəkliklərində  şabalıdı  dağ torpaqlarında  və meşədən  sonrakı qəhvəyi  dağ  torpaqlarında arid  meşə  kolluğu, ağot, yovşan və  daşdayan.

6. Parçalanmış  alçaq dağ və  yaylanın  tünd şabalıdı və  meşədən  sonrakı boz-qəhvəyi  dağ torpaqlarında kolluqlar (palıdın  üstün  olduğu palıd-vələs, qaratikan  və Pallas  murdarçası)

7. Dalğalı, az  maili düzənliyin çəmən-meşə allüvial çəmən  torpaqlarında  çəmən –kolluq. 

8. Maili dalğalı düzənliyin çəmən-meşə  torpaqlarında lianlı qızılağac, yalanqoz  meşələri.

9. Parçalanmış   qabarıq düzənliyin  daşlı allüvial meşə  torpaqlarında palıd-vələs,qızılağac-yalanqoz  meşə və ardıc-sarağan meşə kolluqları.

10. Parçalanmış alçaq  və  orta  dağlığın  tipik qonur dağ-meşə  və  meşədən  sonrakı qonur torpaqlarında palıd-vələs və fıstıq (şabalıd  ağacları ilə) meşələri.

11. Şiddətli parçalanmış orta və yüksək dağlığın çimli dağ-çəmən  torpaqlarında subalp  çəmənləri.

12. Şiddətli parçalanmış yüksək  dağlığın  torflu dağ-çəmən  torpaqlarında   alp  çəmənləri.

Şin çayı  hövzəsində yerli əhali tərəfindən tanınan Danaveç, Qara Quzey,  Çaxıl Kiçik və Böyük  qoruq, Bırdaş, Salavat, Dəvəçi, Qaraarxac, Taxtalı, Tilkovur,  Haney,  Uzun sırt, Şiqaflan və s . kimi adlandırılan yaylaq, dağ və dərə landşaft mərzləri vardır.

Kişçay hövzəsində Qızılbərə, Göytəpə, Çuxadurmaz, Donuzca, Şüvətər, Damarçın, Qoçumırıx, Kəm, Xurcunlar, Çalbayır,  Törə, Tövlə qapısı və s. mərzləri vardır.

Zəyzidçay  hövzəsində Novbulaq, Çadırlı, Kiçik bitlicə, Böyük bitlicə, Kiçik və Böyük  Çələncəz, Xərəndə mərzləri və Küngüt  dərəsində isə Pirtala, Şaqa, Şanşan, Göyqoşan, Qoşan,  Bibik, Qaz  yaylası, Daşlıbərə, Vahab və s. yaylaq, dağ və dərə mərzləri mövcuddur.

Şin, Kiş, Zəyzit və Küngüt çaylarının orta və aşağı axınlarına aid çay dərələrinin yamaclarında sağlam landşafta malik torpaq və bitki  örtüyü  mövcuddur. Burada qəhvəyi, tünd qonur və qonur torpaqlar daha çox  vələs – palıd – fıstıq assosiasiyası ağaclarının yaratdıqları meşələrlə əlaqədardır. Burada bir qədər az miqdarda şabalıd, cökə, qoz, fındıq və ağcaqayın ağacları ilə yanaşı cır alma, armud, alça, zoğal, əzgil, yemişan və həmişəyaşıl ardıc kollarına da rast gəlinir. Meşə örtüyü sıx və sağlamdır, cüyür, qonur ayı, çöl donuzu, vaşaq və s. yaşayır. Dağ dərələrində, çay yataqları kənarı boyunca yerləşən çəmənlik sahələrdə çoxlu miqdarda semihumid tipli ot bitkiləri – adi gəndəlaş, gicitkən, dəvədabanı, yarpız, baldırğan, əvəlik, yonca və s. bitir. Dağətəyi və Qarasov düzənlik ərazilərin bitki örtüyü çox müxtəlif olub qovaq, söyüd, akasiya, sarağan, sumax və s. ağacları; börütkən, itburnu, nar, ardıc kolları; sığırquyruğu, dazıotu, sürvə, çobanyastığı, qaraqınıq (tatar çayı), boymadərən, çayır, südləyən, yovşan, qanqal və s. kimi semiarid ot bitkilərindən ibarətdir.

Mineral-xammal ehtiyatları

Şəki rayonunnun Təbaşir yaşlı süxurlarına aid karbonatlı gil-qum layları  içərisində 15–20 m qalınlıqlı əhəngdaşı təbəqələri Daşbulaq, Qoxmuq, Oxud, Zəyzit kəndləri yaxınlığında yerləşir. Onlardan  qədim zamanlardan başlayaraq kirəc alınmasında istifadə olunur.

Rayonun Baş Layskı kəndi yaxınlığında XX əsrin 70–80 cı illərində polimetal yataq təzahürlərinin axtarış-kəşfiyyat işləri aparılmışdır.

Rayonun Dəhnə və Cəfərabad kəndləri yaxınlığında , Acınohur alçaqdağlığı ərazisində XX əsrin 60-70 ci illərində neft-qaz axtarış kəşfiyyat işləri aparılmışdır. Şəki şəhərinin "Kərpic zavodu" məhəlləsində XX əsrin əvvəllərindən sənaye əhəmiyyətli gil yatağı istismar olunmuşdur. Allüvial-dellüvial mənşəli çöküntülərdən təşkil olunan gil layının ümumi qalınlığı 5 – 6 m-dir. Gil layı sarımtıl və qonur-qəhvəyi rənglidir. Gillərin üzərini, qalınlığı 1 m-ə qədər olan torpaq qatı örtür. İstehsal üçün yararlı olan xammal ehtiyatının həcmi təxminən 38 min kub metrdir. Şəki rayonunda sənaye əhəmiyyətli gil yataqları Daşüz və Qayabaşı kəndləri ərazilərində də mövcuddur. Yerli əhəmiyyətli gil yataqlarına Oxud, Baş Şabalıd və Baş Göynük kəndlərində  yerləşən yataqları qeyd etmək olar.

Çay Qaraqoyunlu kəndindən 1 km-ə qədər şimal hissədə yanar şist ( bəzən onu qonur kömür kimi də təqdim edirlər) təzahürləri mövcuddur. Ümumi qalınlığı 5 m-ə qədər olan gil layı içərisində 5 – 25 sm-lik tünd boz, boz və qonur yanar şist təbəqəsi yerləşir.

Şəki rayonunun Şin və Kiş çaylarının gətirmə konuslarında Baş Göynük və Oxud kəndləri yaxınlığında tikinti işlərində yerli xammal kimi istifadə olunan çay daşları ehtiyatları vardır. Həmin ərazilərdə eyni zamanda qum, çınqıl, Əyriçay hövzəsində isə narın qum ehtiyatları var.

Şəki rayonu ərazisində içməli su ehtiyatarı çoxdur. Bunlar içərisində Qaynar, Xan talası, Marxal, Söyüdlübulaq, Qaratoyuqbulaq, Soyuqbulaq ( Kiş çayı hövzəsində), İsitmə  (Qurcana çayı), Göybulaq, Cəfərabad, Daşbulaq, Qozlubulaq, Baş Göynük (eyni adlı kəndlərdə), Muradbulaq (Zəyzid kəndi) və s. bulaqlar vardır. Qurcana çayı sahilində yerləşən " İsitmə " bulağının orta temperaturu  16o C-dir. Onun debiti bir dəqiqədə təxminən 5- litrdir.

İri yaşayış məntəqələri

Rayonda 1 şəhər, 2 şəhər tipli qəsəbə və 68 kənd vardır.

Əhalisi

Şəki rayonunun əhalisi 184172 nəfərdir. Onlardan 68360 nəfəri şəhər, 115812 nəfəri kənd ərazisində yaşayır. Rayonda 309 şəhid ailələri, 183 Qarabağ Müharibəsi əlilləri, 12 nəfər II Dünya Müharibəsi Veteranı var. Rayonun 13 nəfər sakini Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Fəxri adına layiq görülüb, 1142 nəfər Prezident Təqaüdçüsüdir. Şəki rayonunda 1764 qaçqın və 4949 məcburi köçkün məskunlaşmışdır. Əmək fəaliyyəti ilə məşğul olanlar 86115 nəfər təşkil edir. Təhsil alanların sayı 29694, təqaüdçülərin sayı 25957 nəfərdir.

Etnik tərkibi

Etnik
qrup
1999 2009
Sayı % Sayı %
Cəmi 157 353 100.00 170 733 100.00
Azərbaycanlılar 148 862 94.60 163 092 95.52
Ləzgilər 7 469 4.75 7 152 4.19
Ruslar 231 0.15 121 0.07
Türklər 45 0.03 26 0.02
Kürdlər 47 0.03 26 0.02
Avarlar 15 0.01 14 0.01
Tatarlar 61 0.04 10 0.01
Ukraynalılar 128 0.08 6 0.00
Gürcülər 13 0.01
Ermənilər 7 0.00
Digərləri 475 0.30 286 0.17

Görkəmli şəxsləri

İqtisadiyyat

Respublikanın iri kənd təsərrüfatı və sənaye rayonlarından biri olan Şəki rayonunun ərazisi 2.43 min kvadrat km, əhalisi 184172 nəfərdir. Ondan şəhər əhalisi Turan və Çələbixan qəsəbələri ilə birlikdə 68360 nəfər, kənd əhalisi 115812 nəfərdir. Əhalinin 49,8 faizini kişilər, 50,2 faizini qadınlar təşkil edir. 37,0 faizi şəhərdə, 63,0 faizi isə kənddə yaşayır. Əhalinin sıxlığı bir kvadrat kilometrdə 76 nəfərdir. Hazırda rayon üzrə məşğul əhalinin sayı 86115 nəfərdir ki, bunların da 47200 nəfəri kənd təsərrüfatında, 2100 nəfəri sənayedə, 750 nəfəri tikintidə, 7853 nəfəri təhsildə, 2391 nəfəri səhiyyədə, 1900 nəfəri mədəniyyətdə, 23921 nəfəri digər sahələrdə fəaliyyət göstərir. 2016-cı il ərzində istehsalın əsas sahələrində ilkin hesabatlara görə adambaşına faktiki qiymətlərlə 1758 manat olmaqla 323823,4 min manatlıq məhsul buraxılmışdır. 2016-cı ildə faktiki qiymətlərlə məhsul buraxılışı 2015-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 107,9 faiz təşkil edir. O cümlədən, sənayedə məhsul buraxılışı 21547,0 min manat, kənd təsərrüfatında 152319,4 min manat, tikintidə 17081,2 min manat, nəqliyyat və anbar təsərrüfatında 6544,0 min manat, informasiya və rabitədə 1762,7 min manat, topdan və pərakəndə satış, avtomobillərin, motosikiletlərin, məişət əşyalarının satışı və təmiri sahəsində 124569,1 min manat olmuşdur. Pərakəndə əmtəə dövriyyəsi 347958,3 min manat, əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin həcmi isə 81524,6 min manat olmuşdur. Ümumi məhsul buraxılışı 2003-cü il illə müqayisədə 2016-cı ildə 6 dəfə, sənaye məhsulunun həcmi 7 dəfə və kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu 4.5 dəfə artmışdır. Əsas kapitala yönəldilmiş investisiya 10 dəfə artaraq 31282,3 min manat, o cümlədən tikinti-quraşdırma işləri 6,9 dəfə artaraq 17081,2 min manat təşkil etmişdir; Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vasitəsilə Şəki rayonu üzrə 459 sahibkarlıq subyektinə 28,03 mln manat, o cümlədən 2016-cı il ərzində 33 sahibkarlıq subyekti üzrə 339,5 min manat güzəştli kretit verilmişdir. Rayonda 2016-cı il ərzində 2978 yeni iş yeri açılmışdır ki, bunların da hamısı daimi iş yerləridir. Ümumiyyətlə, 2003–2016-cı illər ərzində rayonda 18834 yeni iş yeri açılmışdır ki, bunun da 94,4 faizi daimi iş yerləridir. Rayon üzrə orta aylıq əmək haqqı 256 manat olmuşdur. 2003–2016-cı illər ərzində rayonda 30 yeni məktəb binası tikilmişdir. Hazırda rayonda 29 sənaye müəssisəsi fəaliyyət göstərir ki, bunların da 21-i kiçik müəssisələrdir. Əhaliyə 38 elektron sistemli ATS və 38 poçt şöbəsi xidmət göstərir ki, bunlardan da 9 ATS və 8 poçt şöbəsi şəhərdə, 29 ATS və 30 poçt şöbəsi kəndlərdədir.

Maddi-mədəni irsi

Rayonda Zəyzit məbədi (XI–XII), Kiş kilsəsi, Aydınbulaq qülləsi və s. abidələr var.

Nəqliyyat

Şəkini Azərbaycanın digər rayonları ilə inkişaf etmiş nəqliyyat şəbəkəsi- dəmir yolu və avtomobil yolları birləşdirir. Şəkidən Bakı şəhərinədək olan məsafə 305 km-dir.

İnzibati ərazi vahidlərinin sayı

1 şəhər, 2 qəsəbə, 68 kəndi vardır.

Şəki şəhəri
Turan qəsəbəsi Çələbixan qəsəbəsi
Abbas Aran Aşağı Daşağıl Aşağı Göynük Aşağı Kəldək Aşağı Küngüt Aşağı Layısqı Aşağı Şabalıd
Aydınbulaq Babaratma Baqqal Baltalı Baş Göynük Baş Kəldək Baş Küngüt Baş Layısqı
Baş Şabalıd Baş Zəyzid Bideyiz Birinci Biləcik Bolludərə Böyük Dəhnə Cəfərabad Cəyirli
Cumakənd Cunud Çapağan

Rayonda 2 qəsəbə və 31 kənd icra nümayəndəliyi, 1 şəhər bələdiyyəsi, 39 kənd bələdiyyəsi mövcuddur. Rayonda 343 idarə və təşkilat, 17 bank filialı, 14 mehmanxana, 1 rabitə və 1 poçt müəssisəsi fəaliyyət göstərir. İşçilərin sayına görə ən iri müəssisə "Şəki-İpək" ASC-dir. Hazırda rayon üzrə məşğul əhalinin sayı 88000 nəfərdir ki, bunların da 43600 nəfəri kənd təsərrüfatında, 2900 nəfəri sənayedə, 8840 nəfəri tikintidə, 7946 nəfəri təhsildə, 2436 nəfəri səhiyyədə, 22278 nəfəri digər sahələrdə fəaliyyət göstərir.

Mətbəx

Şəki özünün çox zəngin mətbəxi, ilk növbədə Şəki pitisi, Şəki halvası, Dum-Dum halvası,bamiyəsi, qırma-badamı, Şəki paxlavası və şirniyyatları ilə məşhurdur. Həmçinin döyməci, çığırtmalı plovu, Cousu, gülabı,balvası, alalı qutabı ilə də tanınır.

Mənbə

  • Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — Kənd rayonları, səhifə 871–872. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. . Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017
  • H.L. Mustafabəyli, E.K. Lətifov, Y.R. Rəhimov, Q.M. Ağabalayev, U.S. Süleymanov. Azərbaycanın Şəki-Zaqatala bölgəsinin təbii resurslarının landşaft-diaqnostik və iqtisadi xüsusiyyətləri. 14 avqust 2020. səh. 44-52. İSBN: 978-9952-37-007-2

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. Ümumi məlumat. — Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — İnzibati kənd rayonları (01.01.2006), səhifə 12. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. "Azərbaycan" cildi. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017
  2. H.L. Mustafabəyli, E.K. Lətifov, Y.R. Rəhimov, Q.M. Ağabalayev, U.S. Süleymanov. . (az.). Archived from the original on 2023-04-21. İstifadə tarixi: 22.09.2022.
  3. 2017-11-16 at the Wayback Machine: 2015-06-27 at Archive.today
  4. 2017-11-16 at the Wayback Machine: 2015-06-27 at Archive.today
  5. ARB Şəki. (az.). . 26.09.2016. 2021-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-09-27.

Xarici keçidlər

Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023